afganistan

sucu dogal kaynaklari zengin diger bir ulkeye komsu olmak olan,denize kiyisi olmayan zorlu yeryuzu sekillerine sahip,dogal kaynaklari sinirli bir islam ulkesi.

baskenti kabil’dir.

(bkz: kabil)

kesinlikle ve kesinlikle gelecegi calinmis ulke.

anarsi yanlisi herkesin su anda gidip gormesini diledigim ulke.

yuzolcumu yaklasik fransa kadar olan afganistan’i hindikus ve pamir siradagi zincirleri kuzey ve guney olmak uzere iki bolume ayirir. 1979 sovyet isgali oncesi yaklasik 15 milyon nufusu bulunan afganistan’da halkin cogunlugu sunni olmak uzere tamami muslumandir.

baskent kabil ulkenin en buyuk kentidir; diger onemli kentler batida herat, guneyde kandahar ve kuzeyde mezar-i serif’tir. yerel ve ulusal duzeyde butunlesmenin zayif oldugu afganistan’da cografi engellerin yaninda toplumsal hayatin da buyuk sorunlari vardir. okuma yazma orani yuzde 10 civarinda olan afganistan fert basina dusen gelir bakimindan da dunyanin en yoksul ulkeleri arasindadir.

asya’da yollarin kesisme noktasinda bulunan afganistan, bu stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca cesitli kavimlerin istilasina ugramistir. sinirlari icinde yasayan halklar, degisik tarihlerde farkli devletlere tabi olmuslardir. afganistan’da hindikus daglarinin guneyinde bulunan alan pestunlarin anavatanidir. yuzde 40 oran ile ozbekler afganistan’da yasayan en kalabalik etnik grubu olustururlar.

kaynak wikipedia.org

1919 yılında bağımsızlığına kavuşmuş kardeş kavgasının eksik olmadığı huzur görmeyen topraklar.

konum: güney asya’da, pakistan’ın kuzey batısında, iran’ın doğusunda yer almaktadır.
coğrafi konumu: 33 00 kuzey enlemi, 65 00 doğu boylamı
haritadaki konumu: asya
yüzölçümü: toplam: 647,500 km²; kara: 647,500 km²; su: 0 km²
sınırları: toplam: 5,529 km
sınır komşuları: kuzeydoğuda çin 76 km, batıda iran 936 km, doğu ve güneyde pakistan 2,430 km, kuzeyde tacikistan 1,206 km, kuzeyde türkmenistan 744 km, kuzeyde özbekistan 137 km
sahil şeridi: 0 km (kara ile çevrili)
sahip olduğu denizler: yok (kara ile çevrili)
iklimi: sert bir bozkır iklimi hakimdir; kışları soğuk, yazları sıcak geçer.
arazi yapısı: kuzeydoğu ve güneyde engebeli dağlık arazilere ve ovalara sahiptir. kuzey doğusunu hindu kuş dağları kaplar. ayrıca güneyde süleyman, kuzeyde bendi türkistan dağları mevcuttur. güney bati bölgeleri geniş çöllerle kaplıdır.
deniz seviyesinden yüksekliği: en alçak noktası: amu darya 258 m; en yüksek noktası: nowshak 7,485 m
doğal kaynakları: doğal gaz, petrol, kömür, bakır, krom, kükürt, kurşun, çinko, demir, berilyum, yakut, tuz, kıymetli taşlar
arazi kullanımı: tarıma uygun topraklar: %12.3
otlaklar: %46
ormanlık arazi: %3
diğer: %39 (2003 verileri)
sulanan arazi: 27.200 km² (2003 verileri)
doğal afetler: hindu kuş dağları bölgesinde depremler; su baskınları; kuraklıklar
akarsuları: en önemli akarsuyu hilmend’dir. amuderya, kokça, kunduz ve kâbil adlı akarsuları bulunmaktadır. bunların dışında küçüklü büyüklü çok sayıda akarsuyu mevcuttur.
coğrafi not: kara ile çevrili

nüfus: 31,056,997 (2006 temmuz ayı tahmini)
yaş yapısı: 0-14 yaşlarda: %44.6 (erkek 7,095,117/kadın 6,763,759)
15-64 yaşlarda: %52.9 (erkek 8,436,716/kadın 8,008,463)
65 yaş ve üzerinde: %2.4 (erkek 366,642/kadın 386,300) (2006 tahmini)
nüfus artış oranı: %2.67 (2006 tahmini)
not: bu oran iran mültecilerini de kapsar.
mülteci sayısı: 23.06 mülteci/1,000 nüfus (2004 tahmini)
cinsiyet oranı: doğumlarda: 1.05 erkek/kadın
15 yaş altı: 1.05 erkek/kadın
15-64 yaşlarında: 1.05 erkek/kadın
65 yaş ve üzeri: 0.95 erkek/kadın
toplam nüfusta: 1.05 erkek/kadın (2006 tahmini)
bebek ölüm oranı: 160.23 ölüm/1,000 doğan bebek (2006 tahmini)
ortalama hayat süresi: toplam nüfus: 43.34 yıl
erkeklerde: 43.16 yıl
kadınlarda: 43.53 yıl (2006 tahmini)
ortalama çocuk sayısı: 6.69 çocuk/1 kadın (2006 tahmini)
hiv/aids - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı: %0.01(2001 verileri)
ulus: afgan
nüfusun etnik dağılımı: pestunlar %42, tacikler %27, hazaralar %9, küçük etnik unsurlar (aymaklar, türkmenler, beluciler ve diğerleri) %13, özbekler %9
dinler: sünni müslümanlar %80, şii müslümanlar %19, diğerleri %1
dil: resmi dil pestuca ve tacikçedir. nüfusun %35 i pestuca, %50 si farisice (dari), %11 i özbekce ve türkmence, %4 ü belucice ve pasice) ve diğer azınlıkların dillerinde konuşmaktadır.
okur yazar oranı: 15 yaş ve üzeri bilgiler
toplam nüfus: %36
erkeklerin: %51
kadınların: %21 (1999 tahmini)

ülke adı: resmi tam adı: afganistan islam cumhuriyeti
kısa şekli : afganistan
yerel tam adı: jomhuri-ye eslami-ye afghanestan
yerel kısa şekli: afganestan
eski adı: afganistan cumhuriyeti
ingilizce: islamic republic of afghanistan
yönetim şekli: islam cumhuriyeti
başkent: kabil
idari bölümler: 34 il; badakhshan, badghis, baghlan, balkh, bamian, daykondi, farah, faryab, ghazni, ghowr, helmand, herat, jowzjan, kabil, kandahar, kapisa, khowst, konar, kondoz, laghman, lowgar, nangarhar, nimruz, nurestan, oruzgan, paktia, paktika, panjshir, parvan, samangan, sar-e pol, takhar, vardak, zabol .
bağımsızlık günü: 19 ağustos 1919
milli bayram: kurtuluş günü, 19 ağustos (1919)
anayasa: 16 ocak 2004
hukuk sistemi: islam hukuku
üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar: asdb (asya kalkınma bankası), cp, eco (ekonomik işbirliği örgütü), escap (asya ve pasifikler ekonomik ve sosyal komisyonu), fao (tarım ve gıda örgütü), g-77, iaea (uluslararası atom enerjisi ajansı), ibrd (uluslararası imar ve kalkınma bankası), icao (uluslararası sivil havacılık örgütü), icrm (uluslararası kızılhaç ve kızılay hareketi), ida (uluslararası kalkınma birliği), idb (islam kalkınma bankası), ifad (uluslararası tarımsal kalkınma fonu), ifc (uluslararası finansman kurumu), ifrcs (uluslararası kızılhaç ve kızılay toplulukları federasyonu), ilo (uluslarası çalışma örgütü), imf (uluslararası para fonu),intelsat, ioc (uluslararası olimpiyat komitesi), iom (uluslararası göçmen teşkilatı), itu (uluslararası telekomünikasyon birliği), nam, oic (islam konferansı örgütü), opcw (kimyasal silahları yasaklama organizasyonu), un (birleşmiş milletler), unctad (birleşmiş milletler ticaret ve kalkınma konferansı), unesco (eğitim-bilim ve kültür örgütü), unido (endüstriyel kalkınma örgütü), upu (dünya posta birliği), wftu (dünya işçi sendikaları federasyonu), who (dünya sağlık örgütü), wmo (dünya meteoroloji örgütü), wtoo (dünya turizm örgütü)

ekonomiye genel bakış: afganistan kara il çevrili bir ülkedir, ekonomisi tarıma ve hayvancılığa (koyun ve keçi yetiştirmeye) bağlıdır.
iş gücü: 15 milyon (2004 verileri)
sektörlere göre işgücü dağılımı: tarım %80, endüstri %10, hizmet %10 (2004 verileri)
endüstri: küçük çapta tekstil, sabun, mobilya, ayakkabı, gübre, çimento; el yapımı halılar; doğal gaz, yağ, kömür, bakır işletmeleri.
elektrik üretimi: 905 milyon kwh (2003 tahmini)
elektrik tüketimi: 1.042 milyar kwh (2003 tahmini)
elektrik ihracatı: 0 kwh (2001 tahmini)
elektrik ithalatı: 200 milyon kwh (2003)
tarım ve hayvancılık ürünleri: haşhaş, buğday, meyveler, fındık; yün, deri
ihracat tutarı: 471 milyon$ (2005 verileri)
ihracat ürünleri: haşhaş, meyve ve fındık, el yapımı halılar, yün, pamuk, deri, değerli taş ve mücevherler.
ihracat ortakları: pakistan, iran, almanya, hindistan, birleşmiş krallıklar, belçika, lüksemburg, çek cumhuriyeti
ithalat tutarı: $3.87 milyar (2005 verileri)
ithalat ürünleri: yabancı sermaye, yiyecek ve petrol ürünleri, cok sayıda tüketim malı
ithalat ortakları: pakistan, iran, japonya, singapur, hindistan, güney kore, almanya
dış borç tutarı: 8 milyar $ (2004 verileri)
para birimi: afgani (afa)
para birimi kodu: afa
mali yıl: 21 mart - 20 mart

iletişim bilgileri


kullanılan telefon hatları: 100.000 (2005)
telefon kodu: 93
radyo yayın istasyonları: am 21 (6 sı pasif durumda; kabil radrosu aktif olanıdır), fm 23, kısa dalga 1 (diller peştuca, darice, urduca ve ingilizce) (2003)
radyolar: 167,000 (1999)
televizyon yayını yapan istasyonlar: azami 10 (kabil’in bir merkezi devlet televizyon şebekesi ve 30 ilde yayın yapan dokuz bölgesel istasyon.) (1998)
televizyonlar: 100,000 (1999)
internet kısaltması: .af
internet servis sağlayıcıları: 22 (2006 verileri)


ulaşım ve taşımacılık


demiryolları: toplam: 24.6 km
karayolları: toplam: 34,789 km
asfalt: 8,231 km
asfalt olmayan: 26,558 km (2006 tahmini)
su yolları: 1,200 km (2005)
boru hatları: gaz 466 km (2006)
limanları: keyrabad, shir khan
hava alanları: 46 (2006 tahmini)
helikopter alanları: 9 (2006 tahmini)

http://www.ulkeler.net/afganistan.htm#01

türkiye büyük millet meclisi’ni tanıyan ilk devlet.

siddetin hicbir sekilde eksilmedigi ulke.her gun birileri olyor catismalarda.

(bkz: taliban)

afyon üretiminde rekorlar kırmıştır.

uyusturucu kullanma yası ortalama 9 aydır.
evet yanlıs degil, 9 ay...
burada afyon sakızı uretimi cok yuksek oranlarda olmakla beraber, ortalama aile nufusu da yedinin uzerindedir.
bu iki veri birlesince ortaya soyle bir sonuc cıkıyor.
halk zaten yoksul,bir suru de cocukları var,ilgilenemeyen aileler de aglayan cocuklarına uslu dursun diye afyon sakızı cignetiyorlar. bu o kadar yaygın ki, uyusturucu kullanma yasını 9 aya kadar dusurmus. bir belgeselde izlemistim. adamlar rastgele birkac evi ziyaret ediyorlar, istisnasız hepsinde cocuklar ve anneleri afyon sakızı cigniyordu.

kabil havalimanina indikten sonra kesif bir koku burnunuza burnunuza vurmaya baslar,su siralar turk hava birliginin orada olmasi dolayisiyla dalgalanan turk bayragini orada gorebilirsiniz,sokaklarda comeli tuvaletini yapan insanlari gormek sizi asla ve asla sasirtmamalidir,bolge de turkmenler ozbekler hazaralar pestunlar ve dariler vardir.bu cesitlilikten dolayi devletin iki tane resmi dili vardir (pestunca ve darice),carsida pazarda ayaklariniza sarilip yerlerde surunen dilenciler vardir,ilk etapta acisanizda ilerleyen gunlerde cinnet gecirme ihtimaliniz cok yuksektir,

turk firmalarinin cok oldugu bolgede,afgan yollarinin tamamina yakinini turk firmalari yapmaktadir,halkin turklere ve turk askerine bakis acisi diger milletlere bakis acilarina gore daha yumusak ve kardesanedir bunun en onemli nedeni hikmet cetin ve karzai arasindaki dostluktur.tarihtede turkiye cumhuriyeti devletini taniyan ilk ulke olmasi,turkiyeyle arasindaki dostluk baginin bir gostergesidir.

bolge insani 35 yildir savasmanin verdigi sonuclardan dolayi calismayi bilmez,genelde hashas ekerek gecimlerini saglarlar.

dunyanin en buyuk uyusturucu merkezidir,uyusturucunun helikopterlerle dagdan teslimat yapildigi konusulur durur,sokaklarda hashas satmak normaldir,hic bir yasaklamasi yoktur,bunun nedenide ulkenin yarisindan fazlasinin gecim kaynaginin uyusturucu olmasidir.zenginleri anormal zenginken fakirlerinin anormal fakir olmasi insanin icini burkar.

rusyanin,talibanin amerikanin etkilerini cocuklarin gozlerinde cok rahat gorebilir,yureginiz burkula burkula aminakoyim boyle hayatin diye bagirabilirsiniz.

isim dustu napalim geldik buralara nerelerde ne yapilir diyenlere; havaalanindan 3-5 km sonra olan turk restaurantini,tayland barlarini gaznedeki gazneli mahmut’un turbesinin oldugu yerleri,halen restorasyonu devam eden dunyanin en buyuk buda heykellerini gormeniz gerekir,ayrica ibneyseniz kandahara ugramadan gelmeyin malum escinselligin doruk yaptigi yerlerin en basinda gelir.kabil sokaklarinda gezerken asla ve asla bir askeri konvoya takilmayin ates ediyorlar.
ha birde mango ya am diyorlar,am am am am am diye bagiran insanlari gorunce heveslenmeyin pezevenk degildirler sadece manavdirlar.

(bkz: afganistan daki uyuşturucu sorunu)

(bkz: afgani)

taliban’in intihar saldirisi sonucunda 19 ki$i hayatini kaybetti bugun.

sovyetlerinin çekilmesinden 1 yıl sonra ve iç savaşın çıkmasından 2 yıl önce ayrıldığım ülke. fakir, aç, kendi kaderine bile terk edilmeyen, hep birilerinin üstüne oynadığı, oradan oraya savrulup giden jomhuri- ye eslami- ye afghanestan.

enteresan olan şudur ki, bu ülkeye bir kere giden insan açıktaki kanalizasyona, on yıllardır halen devam eden ve ülkeyi kırıp geçen kolera salgınına, sokakların kan kokusuna rağmen hep bir gün tekrar gelmeyi, o dağları görmeyi hayal eder. bu hayalin sebebi peştunlar mıdır yoksa insanın içine sinen yaşamla ölüm arasında kalma duygusu mudur bilemiyorum ama ister bir gün kalsın kişi ister 6 sene, ruhunun bir parçasına siner o insanlar.

yaşamla ölüm arası dedim ya, bu ülkeyi görmeden bu cümlenin tam karşılığının anlaşılabilmesi mümkün değil. sadece top oynamak için kapının önüne çıkmak bile bir merasim, hele ki başka bir ülke vatandaşıysanız. çamur, lağım, hayvan kanı, hatta bazen insan kanı ve leşler içinde bir o tarafa bir bu tarafa koşturuyor çocuklar.

17 sene sonra, 2007 yılında çölün fısıldaması mı desem, büyükbabamın mezarını rüyamda görmem mi, yoksa bu kadar senedir görmediğim ama senede bir iki kez mutlaka konuştuğum sharbat’ın beni görmek istemesinden mi bir yaz günü aldık kabul biletimizi nada’yla, içimizde ’neler değişti?’ sorusuyla çıktık yola. uçak indiğinde sanki hiç ayrılmamışım gibi hissettim. bulgar askerleri karşıladı bizi, sürekli değişse de hep yabancı ülke askeridir, afganlar sinmiştir bir köşeye. kabul-herat yolu yapılmış, ’amerikalılar yaptı’ diye anlattı sharbat, öyledir o zaman deyip geçiyorum. herat’a varır varmaz attık kendimizi dışarı içimizde bir heyecanla. işte o an anladım ki hiç bir şey değişmemiş. kadınların örtülerinin içinde çocuklar, yüzlerce dilenci, kanalizasyon hala oluklardan akıyor ve hala bizim oynadığımız yerde aynı bok içinde oynuyor çocuklar.

zamanın durduğu bir ülke burası. patlama sesleri çocukları güldürüyor sadece. biraz daha kıyıda köşede kalmış yerlerde hemen hemen bütün evlerde kurşun delikleri var. amerikan askerleri hemen hemen 100 metrede bir durduruyorlar arabaları. peştunların büyük çoğunluğu türkçe konuşabiliyor artık, bir de madeni afganiler çıkmış, bunlardır belki farklı olan, hepsi bu. ama yabancı olduğunuzu gözünüzden anlayıp peştunca konuşunca o kadar mutlu oluyorlar ki. benliklerine, kimliklerine sahip çıkmaya çalışıyorlar hala.

işte bir garip ülke afganistan. her gün haberlerde sonlara doğru 30 saniye kadar kaç kişinin öldüğüyle haber olan, hepimizin adını bildiği ama hep terörle iç içe tuttuğu, bilemiyorum neden, yine de güzel, yine de özlenen, hem bu dünyanın dışında hem de tam merkezinde duran, çaresizliğin umutla yoğurulduğu, bazılarımızın sadece isim şehir oyununda ’a’ ile başlayan ülke dendiğinde ’almanya yazmayayım ulan herkes yazmıştır onu’ deyip aklına getirdiği, bazılarımızın ise düşündüğünde yüzüne buruk bir gülümseme oturtan, o kadar bizim gibi bir o kadar da farklı, fısıltıların, ağlamaların, çocuk kahkahalarının ülkesidir.

sadece terorle ba$i dertte degil bu ulkenin, ayni zamanda doga da acimasiz bu ulkeye kar$i. bugun de cig du$mu$ 15 ki$i hayatini kaybetmi$.

(bkz: 10 subat 2010 afganistan da cig felaketi)