stella

rimbaud ve baudelaire çevirileri varlık yayınları’ndan çıkmıştır.

1935’te samsun’da doğdu. baba ocağı şarkışla. siyasal bilgiler fakültesi’ni bitirdi (1960). çeşitli devlet görevlerinde bulundu. trt ankara televizyonu’nda yapımcı ve yönetmen, günaydın gazetesinin, haber ekinde dış politika ve iktisat yazarı ve istanbul üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak çalıştı. trt bilimsel araştırma başarı ödülü’nü (1970), yazko çeviri büyük ödülü’nü (1982) ve trt dizi film senaryo ödülü’nü (1989) kazandı.

şiir kitapları: güneş tozları, ekuanil çiçekleri, kerem gibi, kuş ormanı, kıyı, eylül çalgıcısı (toplu şiirler), elimde güller ve rüzgâr.
romanları: kör oldum, veysel oldum. araştırma kitapları: kitle iletişim araçları, sembolizm, içimizdeki insan, ateş hırsızı arthur rimbaud, düş gezgini gérard de nerval, şiir sanatı, karanlıklar prensi baudelaire, paris komünü ve komün şairleri, 1789 devrim şarkıları, baudelaire ve satanizm, aşık veysel’den nükteler.
şiir çevirileri: paul verlaine, arthur rimbaud, baudelaire, mallarmé, aragon, nerval, pablo neruda ve lord byron’un şiir kitapları. düzyazı çevirileri: anatole france, balzac, sartre, zola ve freud’nun yapıtları.

(biyografi.net’ten alıntıdır.)

yeni elime geçmiş olan erdoğan alkan çevirisi de şöyledir:

mavi yaz akşamlarında, özgür, gezeceğim,
ayaklarımın altında nemli, serin kırlar;
başakları devşirip otları ezeceğim,
yıkayıp arıtacak çıplak başımı rüzgâr.

ne bir söz, ne düşünce, yalnız bitmeyen bir düş
ve yüreğimde sevgi; büyük, sonsuz, umutlu,
çekip gideceğim, çingene gibi, başıboş
doğada, -bir kadınla birlikte gibi mutlu.

kronolojisi:

1740 2 haziran: donatien-alphonse-françoise de sade paris’te doğdu. ondan dört yaş büyük olan prince de condé ile birlikte büyüdü.
1746: saumane, provence’daki amcası abbé de sade ile birlikte yaşamaya gönderildi.
1750: paris’teki louis-le-grand cizvit okulu’na girdi.
1755: piyade bölüğünde teğmen oldu. yedi yıl savaşları’nda aktif görev alarak, yüzbaşılığa yükseldi.
1763 17 mayıs: renée-pélagie de montreuil ile evlendi. /28 ekim: jeane testard’ı dövdüğü için kısa bir süre vincennes’de hapsedildi.
1764: babasının unvanını aldı. aktris mademoiselle colet’le ilişki yaşadı.
1765: aktris mademoiselle de beauvoisin ve diğerleri ile ilişki yaşadı.
1767: sade’ın babası onu borç içinde bırakarak öldü. /27 ağustos: oğlu louis-marie doğumu.
1768 3 nisan: rose keller olayı büyük sansasyon yarattı. /mayıs-16 kasım arasında lyon takınlarındaki pierre-encise hapishanesinde yattı.
1769 27 haziran: ikinci oğlu donatien-claude-armand doğdu. /eylül-kasım arası: güney ülkelerinde seyahatler.
1770: askeri kariyerine geri dönme girişimleri kötü ünü yüzünden tehlikeye girdi.
1771 17 haziran: kızı madeleine-laure doğdu. borç yüzünden kısa bir süre hapse girdi.
1772: baldızı anne prospère de launay’la ilişki yaşadı. /17 haziran: marsilya olayı. sade italya’ya kaçtı. /3 eylül: sade ve yardımcısı aix’de gıyabında ölüme mahkûm edildi ve kuklaları yakıldı. /8 aralık: piedmont’taki miolans’a hapsedildi.
1773 30 nisan: kaçtı ve sonunda la coste’a geri döndü.
1774: la coste’ta polis sorgusundan kaçtı.
1774: la coste’taki hizmetçiler olayı. sade yeniden italya’ya kaçtıbe "italya’da seyahatler" için materyal topladı.
1777: la coste’taki bir dizi çılgın partiden sonra, öfkeli bir baba elinde tüfekle sade’ın peşine düştü. /13 şubat: ölmeden önce annesini görmek için paris’e zamanında varamayan sade, yakalanıp vincennes’e hapsedildi.
1778: ölüm cezasının kaldırılmasına rağmen, sade kralın lettre de cachet’si yüzünden tutuklandı. kaçtı, fakat sonunda yakalanıp vincennes’e geri gönderildi.
1781: birkaçı günümüze ulaşan oyunlarından ilki, "the inconstant"ı yazdı.
1782: "dialogues entre un prêtre et un moribond"u (bir papaz ile ölmek üzere olan bir adam arasında konuşma) yazdı. "les cent vingt journées de sodome"u (sodom’un 120 günü) yazmaya başladı.
1784 29 şubat: vincennes’den bastille’e transfer edildi.
1786: felsefi romanı "aline ve valcour"un büyük kısmını yazdı.
1787 haziran sonu-temmuz başı: "les malheurs de la vertu"yu (aşkın mutsuzlukları) yazdı. "tales and fabliaux of eighteen century, by a provençal troubadour" üzerinde çalışmaya başladı.
1788: ilişkilerinin kontrolünü elinde bulundurma mücadelesini kaybetti.
1789 2 temmuz: bastille’deki hücresinin penceresinden, eline geçirdiği megafona benzer bir şeyle, mahkûmların öldürüldüğünü söyleyerek, yardım istedi. /4 temmuz: eşyalarını ve yazılarını geride bırakarak, charenton’daki tımarhaneye transfer edildi. /14 haziran: ihtilâlin sinyallerini veren bastille’in düşüşü.
1790 2 nisan: lettre de cachet’nin kaldırılmasıyla sade serbest kaldı. /9 haziran: madane de sade’ın ayrılık talebi - boşanmanın ön aşaması - kabul edildi. /yaz: oyunlarının sahnelenmesini sağlamak için çaba göstermeye devam etti ve anayasal monarşi prensibine uygun çevrelerle daha sık görüşmeye başladı. marie-constance quesnet ile ölünceye kadar sürecek olan ilişkisine başladı.
1791 haziran: "justine, ou les malheurs de la vertu"nun (justine veya erdemin felaketleri) yazarı açıklanmaksızın basılması. /22 ekim: "oxtiern ou les malheurs du libertinage"ın (oxtiern veya çapkınlığın mutsuzlukları) sahnelenmesi. yeni yönetime ölçülü bir sempati duyar. avukatına şöyle yazdı: "ben neyim? aristokrat mı, demokrat mı? iyisi mi siz söyleyin bana, çünkü benim hiçbir fikrim yok."
1792: para sıkıntısı arttı, kendi bölgesi section des piques’nin sekreteri olarak ihtilâle hizmet etti. /17-21 eylül: la coste şatosu, sade’ın ’çapulcular’ ve ’hırsızlar’ diye hitap ettiği kimselerce yağmalandı.
1793: sahtekârlıkları araştıran bir komitenin üyelerinden biriyle randevulaştı ve marat’nın öldürülmesi üzerine, onun onuruna bir tanıtım yazısı yazdı. /ağustos: montreuils ailesinin göç edeceğinden şüphelenildi; o zamanlar bu önemli bir suç sayılıyordu. sade, onların isimlerinin şüpheliler listesinde yer almasını önledi. /aralık: "aline ve valcour"u basan kişi tutuklandı ve yarısı basılan kağıtlara el koyuldu. /1 aralık: ’cumhuriyet karşıtlarıyla işbirliği yapıp mektuplaşma’yla suçlanarak hapsedildi.
1794 26 temmuz: sade ve 27 kişi ölüm cezasına çarptırıldılar. /28 temmuz: robespierre’in ölümü ve terörün sona erişi. /15 ekim: sade salıverildi.
1795: parasız kaldığı için daha çok oyun yazmayı denedi. "vatandaş s...’a atfedilen aline ve valcour"un basılması. "la philosophie dans le boudoir"ın (yatak odasında felsefe) yazarı belirtilmeden basılması.
1796 13 ekim: la coste’u sattı.
1797: kendi vilayetinde yayımlanan "émigré" listesinden ismini silmek için uğraşmaya devam etti. ismi silinene kadar özel mülklerine hiçbir yasal ulaşım olanağı olmadı. sade’ın ismi kayıtlardan asla silinmedi. "nouvelle justine suivi de l’histoire de juliette sa soeur" (yeni justine, ayrıca kızkardeşi kuliette’in hikâyesi) yayınlandı.
1799 13 şubat: aç kalmamak için, versailles’da günlüğü 2 fransız lirasına çalıştı. /29 ağustos: bir gazete sade’ın ölümünü ilan etti. /13 aralık: "oxitern"in sade’ın fabrice rolünde göründüğü yeniden sahnelenişi.
1800 18 ağustos: yeni ahlaki havanın etkisiyle, polis "justine"in yeni baskısını durdurdu. /22 ekim: yeni basılan "les crimes de l’amour"u (aşkın suçları) okuyan villeterque, sade’ı toplumsal ahlak için bir tehdit olarak niteledi. sade da bir cevap yayımladı.
1801 mart: sade’ın müstehcen yazılarına daha fazla engel. /3 nisan: sainte pélagie’de hapsedildi.
1803 14 mart: diğer mahkûmlara yardım ettiği için bicêtre hapishanesine, oradan da, 27 nisan’da charenton’a transfer edildi.
1804 8 eylül: resmi bir araştırma sade’ın ’ıslah edilemez’ olduğu sonucuna vardı ve akli durumunu da ’sürekli sefihlik hali’ olarak tanımladı.
1807 5 haziran: yetkililer "the days florbelle, or natue unveiled"e (florbelle günleri veya peçesi açılan doğa) el koydular. ölümünden sonra, elyazması oğlu tarafından yok edildi.
1808: charenton’daki hastalar için tiyatro temsilleri düzenledi. /2 ağustos: yeni hükümet sade’ın deli olmadığını ve akıl hastanesinden daha sıkı korunan bir yerde tutulması gerektiğini onayladı.
1810 7 temmuz: madame de sade öldü.
1812 eylül-ekim: "adelaide of brunswick, princess of saxony"yi yazdı. /6 haziran: napolyon, sade’ın salıverilme talebini bir kez daha geri çevirdi.
1813: 16 yaşındaki madeleine leclerc’le ilişki. "historie secréte d’isabelle de baviére" (bavyera kraliçesi isabel’in gizli hayatı) ve "marquise de gange"ın hazırlanması.
1814 2 aralık: sade’ın ölümü. dinsel bir tören yapıldı, ama mezar yeri belirtilmedi.

ölümünden sonra:
1815: "justine" ve diğer çalışmaları yasaklandı.
1834: ’sadisme’ (sadizm) sözcüğü boiste’in "dictionnaire universal"ine girdi.
1876: ’sadizm’ sözcüğünün ’mazoşizm’ sözcüğüyle birlikte geçtiği krafft-ebing’in "psychopathia sexualis"i yayımlandı. yeni keşfedilen "les cent vingt journées de sodome"un eugene dühren (iwan bloch) tarafından yayınlanması.
1909: apollinaire, sade’ın çalışmalarından bir seçki yayınladı ve onun xx. yy’ı yönlendireceği tahmininde bulundu.

ben bu gruba nedense yalnızca oğlan çocuklarını dahil ediyorum. abazanlar evet, fakat aynı zamanda isyankarlar. kızlardan, otoriter babalarından, onlara takmış hocalarından çok çekerler. allah’ın çileli kuludur her biri. üç-beş düğmesini açmadan gömlek giymezler. kuaför ayakkabısı (veya siyah renkli palyaço ayakkabısı) favori ayakkabılarındandır. saçlarını jölelemeden evden dışarı adımlarını atmazlar. delikanlıdırlar tabii, maçodurlar, serttirler, ağırdırlar. gece hayatına çok meraklıdırlar. uyku saatinde evde pineklemek ölüm gibidir. kapıdan çevrilince hırs yapar, bir yol bulur ve içeri girerler. o denli azimlidirler. iki kez çıktılar mı dışarı, gecelerin adamı olurlar. "bacım" lafını çok sık kullanırlar, yeri gelince bacılarına da kayarlar. parkta otururlarken bir aile geldi mi "öf, pöf" der, sigaralarını kıçlarının arkasına gizlerler. bıçkın gencin en korktuğu şey, bir yerlerde ailesiyle görülmektir. ailelerinden utanırlar. öyle salaktırlar... sigara içmeyi bir matah sanarlar. sigara kesmez, ortak kullanım alanlarında ot içerler. ot kesmez, pıta terfi ederler. e, bok yerler. bununla kalmaz, arkadaşlarını da bu tür şeyler yapmaya teşvik ederler. herkesin öğrenmesini isterler tabii bu yaptıklarını. fotoğraf çekilirler. ot bulamadılar mı ocb paketinin resmini çekerler, msn displaylerine koyarlar. dedim ya, herkesin öğrenmesini isterler yaptıklarını. havası olmalı!

şöyle tanımlarlar kendileri:

piçlikmi?= üstümüze yok...
sevgimi ?= ölümüne...
aşk mı ?= çok ateşli...
para harcamak mı?= limit tanımıoruz...
içmekmi?= sabahlara kadar...
gezmek mi?= ayaklarımız şişinceye dek...
kavga mı?= atara atar,satıra satır...
dostluk mu?= dostumuz için can veririz...
korku mu?= sadece allah...
cesaret mi?= çooooooookkkkkkkk...
adrenalin mi?= patlıyoruz...
huzur mu?= işte bizde bu hiç yok...

(bkz: roksan)

(bkz: tinkerbell)

orhan veli’nin çevirisi:

mavi yaz akşamları, patikalarda, dalgın,
gideceğim sürtüne sürtüne buğdaylara.
ayaklarımda ıslaklığı küçük otların
yıkasın, bırakacağım başımı rüzgara.

ne bir şey düşünecek, ne bir laf edeceğim;
ama sonsuz bir sevgi dolduracak içimi;
göçebeler gibi uzağa gideceğim;
mes’ut, sanki yanımda bir kadın varmış gibi.

oğuz arıkanlı’nın çevirisi:

gezineceğim mavi yaz akşamları patikalarda,
ezerek cılız otları, benekli buğdaylar arasından
dalgın, serinliğini hissedeceğim ayaklarımda!
açık başımı terkedeceğim yıkanmağa rüzgara!
konuşmayacağım, asla düşünmeyeceğim
fakat hudutsuz bir aşk kaplıyacak benliğimi;
ve ben bir çingene gibi, uzağa, çok uzağa gideceğim
tabiatın koynunda bir kadınla yaşar gibi.

faruk sur’un çevirisi:

ekili tarlalardan, mavi bir yaz akşamı
ince otlar üstünden, yollara düşeceğim.
dalmışım, bir serinlik alacak tabanımı
havalansın saçlarım yele koyvereceğim.

düşünmeyeceğim hiç, tek söz etmeyeceğim.
beni yüceltecektir bitmek tükenmez sevi
başıboş uzaklarda, eriyip gideceğim
doğayla mutluyum ben, sanki kadınla gibi.


dipnot: rimbaud çevirisinin yalnız dil değil, anlam ve yapı güçlüğü de vardır ne yazık ki. bu sebeple önce onu anlamak, duyumsamak, ardından çevirmek gereklidir. fransızların bile henüz çözemediği (ve tabii çözemeyeceği) anlam güçlüğü, tüm dünyada tartışmalara yol açmıştır ve bunun sonucunda birçok rimbaud yorumcuları türemiştir. işte bu nedenle bir şiir, belirgin farklara sahip üç ayrı şekilde çevrilmiştir.

türkçe’ye duyum, his ve sansasyon olarak üç farklı şekilde çevrilmiş rimbaud şiiridir.
orijinali şöyle:

par les soirs bleus d’été, j’irai dans les sentiers,
picoté par les blés, fouler l’herbe menue :
rêveur, j’en sentirai la fraîcheur à mes pieds.
je laisserai le vent baigner ma tête nue.

je ne parlerai pas, je ne penserai rien,
mais l’amour infini me montera dans l’âme ;
et j’irai loin, bien loin, comme un bohémien,
par la nature, heureux- comme avec une femme.

fr, duyum, his.

doğal bir tepki veren kızdır. ağlamanın tek sebebi veya anlamı üzülmek, acı duymak değildir çünkü. hakkında daha önceden ne duyarsa duysun, bu gibi bir durumla ilk defa karşılaşıyordur. kafası, duyguları allak bullak olur. bir de gelenek mi diyeyim artık, ilk kez regl olan kıza annesi tokat atar. anneler, yapmayın etmeyin. o ruh hali içerisindeki kızcağız bir de annesinden şak diye tokat yerse tabii oturur hüngür hüngür ağlar.

iyi ki doğmuş olan yazarımız; doğum günün kutlu olsun.

peter haining’in iki ciltlik kitabında 18.yüzyılda yaşamış tarihi bir karakter olarak anlatılan, usturasıyla müşterilerinin boğazını kesen korkunç katil-berber. araştırmacılar tarafından 18.yüzyılda bu eşgale uyan bir kimsenin kaydı bulunamamıştır.

mantıklı düşünecek olursak doğrusu "bakımlı erkekler gaydir", daha da doğrusu "gayler bakımlıdır" olan önermedir. hatta will and grace’in bir bölümünde will ve jack bardan yeniyetme bir gay bulur ve onu kendine erkek arkadaş bulabilmesi için yeni baştan yaratır. bölümün başındaki o iğrenç tip, bitime doğru, eli yüzü düzgün, kaslı, bakımlı bir gaye dönüşür.

edit: yani anlayacağınız üzere erkek arkadaş bulabilmeleri için fit ve bakımlı olmak zorundadırlar -en azından will & grace’te.

"bu da soru mu?" denilmesini saçma buluyorum çünkü; oyuncularla yapılan röportajlarda sık sorulan bir sorudur bu. "daha fazla hangisinde oynamayı tercih edersiniz?", "sahnede mi yoksa film setinde mi kendinizi daha iyi hissediyorsunuz?" gibi anlamlar içerir.

(bkz: gay is good)

ilk olarak bir eşcinsel ve beatnik olan allen ginsberg’in kullandığı slogandır.

bir yerinden "neonihilizm" gibi bir akım uydurmuş taze bilgiç.

bir ara ankara gençliğinin diline pelesenk olmuş sözcüğümsü. ayrıca hoşgelmiş yeni nesil bilgiç adayı.

bilgisiz sözlük yazarından iyi midir, değil midir bilmiyorum. fakat zaten alıştık; bilgisizler ilgili, ilgisizler bilgilidir. istisnalar kaideyi bozmamaktadır tabii.