trabzon dan gelen teklif

nutuk’tan...

rahmetli kerim paşa’nın fuat paşa’ya yazdığı ilk telgrafında, istanbul’daki yüksek mevkili şahısların mücadele liderleriyle belli bir yerde buluşup konuşmalarından söz edildiğini görmüştük.

bunun benzeri, fakat aksine yani anadolu’dan istanbul’a gitme yolunda bir teklif de, bundan daha önce trabzon’dan çıkmıştı.

müsaade buyurursanız bunu biraz açıklayayım: trabzon valisi galip bey, 18/19 eylül tarihlerinde teftiş göreviyle ardasa(73)’da bulunuyordu.

kâzım karabekir paşa’nın ardasa’ya gidip vali ile görüşmesi söz konusu idi. bu konu üzerinde 19 eylülde telgraf başında kâzım karabekir paşa ile görüştük. sebebi trabzon’dan aldığım 18 eylül tarihli bir telgraftı.

kendisine olduğu gibi verdiğim bu telgrafta: «millî çıkarları bozan altı maddeyi kabul etmiyoruz (bu altı madde istanbul ile ilişki kesme konusundaki emirdir). arzedeceklerimizin zâtışâhâne’ye ulaştırılması da oraya gönderilecek bir hey’etle sağlanabilir kanısındayız» denilmekte idi (belge: 114).

kâzım karabekir paşa, makine başında trabzon valisi ile görüşmüş, özetini bildirdi. vali soru tarzında birtakım görüşler ileri sürmüş. karabekir paşa uygun karşılıklar vermiş.

vali, en sonunda: «istanbul’a bir hey’et gönderilerek durumun

padişah’a arzını ve bu hey’etle birlikte kendisinin gitmesini teklif etmiş ise de, artık bizim çeşitli yollarla konuyu arza bir çare düşünmüş olmamız dolayısıyla, bu düşüncesinden vazgeçmiştir.

böyle bir hey’etin gitmesi ve buna sarayın durumunu iyi bilen gümüşhane temsilcisi zeki bey’in de katılması teklif edilmektedir» denilmekte idi (belge: 115).

gariptir ki, iki gün sonra, yani 21 eylül 1919’da, torul’daki yarbay ha1it bey’in gönderdiği bir şifrede de bu hey’et meselesinden söz ediliyordu.

fazlasıyla kuşkuya düşen padişah’ı yabancıların ve ferit paşa’nın kucağına atmamak için, istanbul’a gizlice bir hey’et gönderilmesinin uygun olacağı, eğer bu hey’ete servet ve zeki beyler de temsilci olarak alınırsa kendilerinin sevinerek kabul edecekleri, zeki bey’in ağzından bildiriliyordu (belge: 116).

ha1it bey’e 22 eylül’de verdiğim cevapta zeki ve servet beyler’in de içinde bulunacağı bir hey’etin istanbul’a gönderilmesinin uygun olmadığını bildirdim. 24/25 eylül tarihinde hâlit bey’den aldığım bir telgrafta, «trabzon’daki muhalefetin başı durumunda olan trabzon valisi galip bey’i, kolordunun ve erzurum valisinin davetini kabul edip erzurum’a gitmediğinden, mecburiyet karşısında ve silâhlı koruma ile bu gece (24/25 eylül) erzurum’a gönderdim» deniliyordu (belge: 117).

efendiler, garip bir tesadüf değil midir ki, rahmetli kerim paşa’nın ilk aracılık telgrafı, trabzon valisinin tutuklandığı gecenin ertesi günü, trabzon’da, vali, zeki ve servet bey’lerle, bunların aldatması üzerine bazı kimselerin istanbul ile ilişki kesme konusundaki teşebbüslerinin ve istanbul’a bir gizli hey’et olarak gitme plânlarının başarısızlığa uğratılmasının gerçekleştiği bir günde, yani 25 eylül günü çekiliyor ve bizi ancak 27/28 eylül gecesi aramak gereği duyuluyor.

yazışmaların şeklinden anlaşıldığına göre, erzurum’a giden vali galip bey, kâzım karabekir paşa’ya, yeniden istanbul’a bir hey’et aracılığı ile başvurmaktan söz etmiştir. bununla ilgili olarak, paşa’nın 27 eylül tarihli bir «olur» isteme telgrafını alıyoruz.

buna 28 eylülde karşılık olarak çekilen telgrafta, kerim paşa ile yapılan görüşmemin özeti verildikten sonra, «söz konusu müracaatın gerekli görülüp görülmediğinin bildirilmesini rica ederiz. gerekli görüldüğü takdirde, trabzon valisinin, millî mücadele’mize karşı gelme konusunda dahiliye nâzırı âdil bey’den hiçbir farkı olmadığından, kendisinin asil millî mücadele’mize hiçbir şekilde karışmasına müsaade buyurulmaması» karşılığı veriliyor (belge: 118). kâzım karabekir paşa’nın 30
eylülde verdiği karşılıkta: «trabzon valisinin bu gibi işlere karıştırılmaması konusundaki» düşüncemizin yerinde olduğu kabul edildikten sonra, «trabzon’un durumunda çoktandır beklenen düzelme gerçekleşti» deniliyordu (belge: 119).

efendiler, son olarak sunduğum bilgilerle bir gerçek üzerinde daha düşünceleri aydınlatmak isterim. trabzon valisi galip bey ile zeki bey, saray ve ferit paşa ile ilişki içinde idiler. bir hey’et halinde istanbul’a gitmekten maksatları, millî gayeye hizmet değil, orada gerekenleri aydınlatarak ve bazı tedbirler tavsiye ederek, yeni talimat almak gibi bir maksada dayandığına bence şüphe yoktur. nitekim, zeki bey daha sonra istanbul’a gidince, arkasından gerektiği kadar para ve cephane göndermeye söz verilerek ve özel bir talimat ile trabzon ve gümüşhane dolaylarında örgütler kurmak üzere gönderilmiştir. kendisini inebolu’da tutuklatıp ankara’ya getirtmiştim.

bana, bu söylediklerinin hepsini itiraf etti. yalnız, sözde istanbul’u aldattığını, alacağı para ve silâhları bize teslim etmek niyetinde bulunduğunu söyledi. buna o gün ve hattâ bugün bile inanacak saf kimseler bulunabilir mi? bununla birlikte, ben bu zâtı, erzurum kongresi’ndeki ilişkinin hatırasına saygı duyarak, yalnız gerekli uyarı ve nasihatlarda bulunmakla yetinmiş ve serbest bırakmıştım.

devamı için:

(bkz: ilk bozkır olayı ve izmit mutasarrıfı)