humanist yamyam

bank-ı osmanî-i şahane, uzun yıllar osmanlı imparatorluğu’nun resmi bankası ve hazinedarı olarak görev yaptı. imparatorluk genelinde birçok altyapı yatırımını destekleyen banka, yaygın şube ağı sayesinde piyasa ile ilişkilerini artırarak ticari bankacılıkta kendisine önemli bir yer edindi. aynı zamanda banknot emisyonu imtiyazına da sahip olan bank-ı osmanî-işahane; mevduat, emanet, kredi ve iskonto gibi hizmetleriyle günlük yaşamın vazgeçilmez bir parçası haline geldi.

bank-ı osmanî-i şahane’nin kuruluşu, 4 şubat 1863 günü imzalananbir sözleşmeyle gerçekleştirildi. 1856’da ingiliz sermayesiylekurulan ottoman bank’in ingiliz ortakları, şirkete yeni katılan fransız ortaklar ve osmanlı makamları tarafından imzalanansözleşme, kırım savaşı’ndan beri süregelen mali krize sonvermeye kararlı sultan abdülaziz tarafından kısa bir süreiçinde onaylandı. böylece ottoman bank’in mirasını devralan bank-ı osmanî-i şahane, 1 haziran 1863 tarihinden itibaren yeni kimliğiyle hizmet vermeye başladı.


para sisteminin sağlıklı hale getirilmesi ve bank-ı osmanî-işahane’nin kurulması, tanzimat’ın maliye alanındaki icraatlarınınbaşında yer alıyordu. banka, osmanlı imparatorluğu’na borçkaynağı yaratacak, borçlanmalarda aracı rolü üstlenecek vedevlet bankalarının en önemli imtiyazlarından biri olan parabasma hakkını kullanacaktı. 17 şubat 1875’te imzalanan yenibir sözleşme ile banka, imparatorluğun hazinedarı konumunagetirildi. böylece, artan mali desteğine karşılık, bütçeninhazırlanmasında ve uygulamasında söz sahibi olarak, hazineişlemlerinde de tekel durumuna geldi.


osmanlı imparatorluğu’nun mali krize girmesi sonucunda, banka,bu duruma çare olarak görülen düyun-ı umumiye idaresi’nin1881’deki kuruluşunda aktif rol aldı. devletin borçlanma yükününönemli bir kısmını düyun-ı umumiye’nin devralmasıyla yenidenyapılanma sürecine giren bank-ı osmanî-i şahane, ticaret veyatırım bankacılığına yöneldi. o yıllarda, müşterek-ül menfatütün rejisi (1884), rumeli demiryolları bağlantıları (1885),beyrut limanı şirketi (1888), selanik istanbul demiryolu bağlantısı,izmir-kasaba demiryolu’nun uzatılması (1984), ereğli kömürmadenleri (1896), beyrut-şam-havran demiryolu ve uzantısı(1892-1900) ile bağdat demiryolu (1903) yatırımlarına iştiraketti. altyapı girişimlerinin yanı sıra giderek genişleyenmüşteri portföyüne de kavuşarak, bir ticari banka kimliğinebürünmeye başladı. bu doğrultuda 1890 yılından başlayarakşube sayısını artırmaya önem veren banka, 1910’dan sonra iyiceçoğalan şubeleri sayesinde piyasa üzerindeki etkisini dahada güçlendirdi.


1. dünya savaşı, bankanın faaliyetlerini oldukça etkiledi.osmanlıların savaşa girmesiyle, fransa ve ingiltere’nin gözündeosmanlı hukukuna bağlı bir şirket olarak "düşman kuruluş"niteliği kazanan banka, osmanlı imparatorluğu tarafından da ingiliz ve fransız sermayesi sebebiyle aynı derecede güvenilmezkabul ediliyordu. bu dönemde, fransız ve ingiliz müdürleringörevlerini bırakması ve para basma imtiyazından vazgeçilmesişartıyla, bankanın faaliyetlerine devam etmesine izin verildi.


bank-ı osmanî-i şahane, savaştan sonra 10 mart 1924 tarihindeimzalanan bir sözleşmeyle para basma imtiyazını türkiye cumhuriyeti’ne devrettiyse de, merkez bankası’nın kuruluşuna kadar hazine işlemlerini sürdürmeye ve devlet bankası statüsünü korumayadevam etti. bu dönemde, yeni siyasal rejime uygun olarak "osmanlı bankası" adını aldı. 1933 yılının haziran ayında imzalanansözleşmeyle özel bir ticaret bankası olarak yapılanan osmanlıbankası, 1952’de imzalanan bir başka sözleşmeyle, 1990’laradek süren yeni statüsüne kavuştu.


1914 yılında, 37’si anadolu’da, 11’i suriye ve filistin’de,5’i mısır’da, 3’ü istanbul’da, 5’i trakya’da, 6’sı makedonya’da ve diğerleri kıbrıs, mezopotamya, arabistan ve arnavutluk’ta olmak üzere 80’i aşkın şubesi bulunan osmanlı bankası; gereksavaş boyunca, gerekse hemen sonrasında şubelerinin çoğunukapatmak zorunda kaldı. buna karşılık, 1920-1930 yılları arasındaingiliz sermayedarların isteği doğrultusunda, ortadoğu’dahızlı bir şubeleşmeye gidildi. 1956 yılında mısır şubelerinin millileştirilmesi ve el konulması sonucunda ortadoğu’daki faaliyetlerinde önemli bir kayba uğradı. aynı dönemde kenya, uganda, tanzanya, rodezya, katar, abudabi, sudan ve katar’da, ingiliz sermayedarlara bağlı olarak çalışmalarına devam etti.1969 yılında ana sermayedar grup paribas’in isteği doğrultusunda; avrupa, ortadoğu ve afrika’daki şubelerini grindlays bank’edevreden osmanlı bankası, bu tarihten itibaren yalnızca türkiye sınırları içerisinde hizmet vermeye başladı. 1993’e gelindiğindeanonim şirket statüsüyle yeniden yapılanan bankanın hisseleri, haziran 1996’da garanti bankası’na ait clover investments tarafından satın alındı ve banka, doğuş grubu’na katıldı.31ağustos 2001 tarihi itibarıyla doğuş grubu bünyesindekikörfezbank ile birleşen osmanlı bankası, 21 aralık 2001’de ana hissadarı garanti bankası’nın bünyesine dahil oldu.



osmanlı bankası şubelerinin kronolojik listesi
(a. autheman, la banque impériale ottomane,comité pour l’histoire économique et financière de la france,p: 274-275)

1856 londra,istanbul, izmir, kalas (kap. 1866), beyrut (kap. 1921)

1861 bükreş(kap.1921)

1862 selanik,aydın, afyon karahisar (kap. 1880), manisa, larnaka

1865 isparta

1867 iskenderiye

1868 paris

1869 antalya

1872 port-said

1875 rusçuk(kap.1880), edirne, bursa, şam (kap. 1880)

1878 filibe(kap. 1899)

1879 lefkoşe,limasol

1880 varna(kap. 1882)

1881 nazilli(kap. 1898)

1886 istanbul- yeni cami

1889 adana,konya

1890 sofya(kap. 1899), denizli, muğla

1891 istanbul- beyoğlu, balıkesir, uşak, samsun, trabzon

1892 rusçuk(tekrar, kap. 1921)

1898 midilli(kap. 1921)

1899 kastamonu,sivas

1903 manastır(kap. 1914), üsküp (kap. 1914)

1904 dedeağaç(kap. 1914), kavala, eskişehir, akşehir, trablusşam (kap.1921),kudüs

1905 nazilli(tekrar), bandırma, bilecik, yafa

1906 iskeçe(kap. 1914), erzurum, giresun, kütahya, antep, silifke (kap.1907), mağosa, hayfa, trablusgarp (kap. 1912)

1907 adapazarı,musul, minye

1908 tarsus,humus (kap. 1921)

1909 gümülcine(kap. 1914), tekirdağ

1910 sufli,drama (kap. 1921), seres (kap. 1921), yanya (kap. 1921), kayseri,inebolu, ordu, geyve, bolvadin, mansure

1911 manchester,işkodra (kap. 1914), rodos (kap.19031921), diyarbekir, harput/ mamuret-ül-aziz, bitlis, van, ceyhan, sayda (kap. 1921),hüdeyde (kap. 1921), bingazi (kap. 1912)

1912 bolu,urfa, sandıklı, söke, cidde (kap. 1916)

1913 iskenderun(kap. 1921)

1914 çanakkale,zahle (kap. 1921)

1915 marsilya

1919 hama(kap. 1921)

1920 kerkük,aşar, tunus, kirmanşah

1921 baf,troodos

1922 beytüllahim, ramalla, nablus, hamedan, tahran



kaynakça
autheman, andré; la banque impériale ottomane, paris: comitépour l’histoire économique et financière de la france, 1996.

histoirede la banque ottomane, istanbul, 1988.

billiotti,adrien, la banque impériale ottomane, paris, 1909.

clay, christopher,"the imperial ottoman bank in the later nineteenth century:a multinational "national" bank", in g. jones(derl.), banks as multinationals, londra, 1990.

eldem, edhem,a 135-year-old treasure. glimpses from the past in the ottomanbank archives, istanbul, 1997.

thobie, jacques,intérêts et impérialisme français dans l’empire ottoman (1895-1914),publication de la sorbonne, paris,1997.


kaynak[http://www.obarsiv.com/ob-tarih.html]

faiz hariç ve dahil bütçe dengesini gösteren geleneksel tanımların, özellikle ekonomik istikrara sahip olmayan ülkelerde açığın etkilerini tam olarak yansıtmadığı düşüncesi ile oluşturulmuş bir kavramdır. esas olarak bütçe açığının önemi açığın ekonomideki toplam büyüklükler (toplam talep, toplam arz) üzerinde yarattığı etkiden kaynaklanmaktadır.

bir kıymetin üzerinde yazan değerdir. örneğin, t.c. hazine müşteşarlığı tarafından çıkarılan her bir devlet iç borçlanma senedinin nominal değeri, üzerinde fiilen yazan değer olan 100.000 tl dir. benzer şekilde 1.000.000 türk lirasının nominal değeri üzerinde yazan değer olan 1.000.000’ dur.

bir yatırımın yatırım dönemi boyunca sağladığı getirinin piyasa faizi veya kendi faizi ile iskonto edilmesi, bugüne indirgenmesi sonucu ulaşılan değerdir

mukataa osmanlı maliye tarihinin en önemli konularından biri, devlet harcamalarında finansman aracı olan mukataa kurumudur. osmanlı maliyecileri, bu kurum aracılığıyla devletin nakit ihtiyacını karşılama, iç borçlanmayı sağlama ve özel sektörü finansman sürecine dahil etme amacını öngörmüşlerdir.

milli hasıla kavramı faktör fiyatlarıyla safi milli hasılaya eşittir. milli gelir veya milli hasıla amortismanlarla birlikte hesaplandığında söz konusu kavram faktör fiyatlarıyla gayri safi milli hasılaya eşittir.

milli bütçe bir ekonominin gelecek dönemdeki toplam kaynak ve harcamalarıyla ilgili tahmini denge. gelecek belirli bir dönemde, ekonominin toplam kaynakları sayılan gayri safi milli hasıla (gsmh) ve unsurları tahmin edilir. gsmh’ya yönelen, yatırım ve tüketim harcamaları olarak ifade edilen toplam talep veya toplam harcama tahminleriyle kurulacak denge, ekonominin genel dengesi veya milli bütçedir.

merkez bankalarının kısa ve uzun dönemli para politikaları amaçlarını gerçekleştirmeye yönelik olarak piyasalarda alım-satım yapmalarıdır. müdahale ile müdahale edilen, döviz ve faiz gibi değişkenlerin piyasa fiyatlarının politika öngörülerindeki düzeylere düşürülmesi/yükseltilmesi hedeflenir. müdahale yöntemleri farklılık gösterebilir. merkez bankaları taraf olup kendilerini göstererek doğrudan ve açık olarak müdahale edebilecekleri gibi dolaylı olarak da müdahale edebilirler. benzer şekilde, merkez bankası müdahaleleri zaman ve miktar açısından önceden bildirilebileceği gibi, herhangi bir bildirimde bulunulmaksızın da gerçekleştirilebilir. müdahaleyi gerektiren durumlar, uygulanmakta olan para politikası hedefleri çerçevesinde şekillenir.

kavramsal olarak merkez bankalarının kararlarında dış faktörlerden (çoğunlukla politik) etkilenmeden, kendi öngördükleri para politikası araçlarını serbestçe kullanabilmelerini ifade eder. bağımsızlık kavramının içeriği ve kapsamı son derece geniş olup, tanımlanması zordur. bu kavramı sayısallaştırmak, bağımsızlığı ölçmek amacı ile, yasal bağımsızlığı temsil eden merkez bankası kanunu (hedefleri ve araçları kimin saptadığı, diğer kamu kurumları ile ne türden bir ilişkiye sahip olunduğu, başkanın seçilme ve görevden alınma süreçleri vs), ile uygulamadaki bağımsızlığı temsil ettiği düşünülen, o ülkedeki kurumsal ve kültürel yapı ile kişisel faktörler kullanılmaktadır. enflasyonla merkez bankası bağımsızlığı arasında gözlemlenen yakın ilişki bu kavramın önemini artırmıştır.

matematiksel programlama, iktisatta ve işletme iktisadında kullanılan matematiksel yöntem. matematiksel programlamayla işletme etkinlikleri değişik amaçlar için uygun biçimde düzenlenebilen matematiksel denklemlerle betimlenir. diferansiyel ve integral hesap yöntemlerinin uygun olmadığı problemlerin çözümü için kullanılır. yapılan betimlemeler doğrusal cebir denklemleri biçimindeyse doğrusal programlama(
), daha karmaşık biçimlerdeyse doğrusal olmayan programlama olarak adlandırılır. denklemlerdeki değişkenlere varsayılan değerler verilerek bilinmeyenlerin değeri bulunur. çözüm için bilgisayarlardan yaygın olarak yararlanılır. teknik genellikle üretim çizelgelerinin planlanmasında, taşımacılıkta, askeri lojistikte ve iktisadı büyümenin hesaplanmasında kullanılır.

maliyet bedeli, iktisadi bir kiymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin artirilmasi münasebetiyle yapilan ödemelerle bunlara müteferri bilimum giderlerin toplamini ifade eder.

hükümetlerin, istihdam, büyüme ve enflasyon gibi belli amaçları gerçekleştirebilmek amacıyla gelir toplama (vergilendirme) ve harcama yapma yöntemlerini şekillendirmeleridir.

kırım savaşı sırasında ruslar ile kırım’ın akyar (sivastopol) şehrini kuşatan türk- ingiliz- fransız ittifak kuvvetleri arasındaki savaştır ( 25 ekim 1854). müttefiklerin genel karargahı balaklava’yı geri almak için saldırıya geçen general liprandi komutasındaki rus kuvvetleri, ileri mevzilerde bulunan rüstem paşa komutasındaki türk birliklerini geri çekilmek zorunda bıraktılar. lord cardian’ın hafif süvari tugayı ve general d’allonville’in afrika avcılarının karşı saldırısıyla geri atıldılar.

mali yasalar ve bu yasaların koyduğu kural ve müeyyideler (yaptırımlar) gözönünde tutularak düzenlenen bilançodur. "vergi bilançosu" da denilmektedir.

“bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” olarak çevrilen liberal görüşün şiarı.

bir menkul kıymetin dönemsel olarak faiz ödemesini ifade eder.

bir borcun borçlusu tarafından ödenmeyip zorunlu veya gönüllü olarak vade, faiz, tür ve benzeri yönlerden yeniden yapılandırılmasını ifade eder.

iktisatta konjonktür iktisadi hayatın iyileşme ve kötüleşme konusunda gösterdiği değişikliklerin (dalgalanmaların) hepsine verilen ad.

konjonktürün hareketleri; canlanma (recovery), yükselme (boom), burhan (crisis) ve durgunluk (depression) safhalarından meydana gelir. sanayileşmiş ülkelerde, bu devreler çeşitli zaman dönemlerinde yaşanmıştır. günümüzde milli gelir, üretim, fiyat ve yatırımlarda böyle dalgalanmalar görülmekteyse de hareketler kısa dönemde olmaktan çıkıp, uzun dönemli hale gelmiştir.

kıyı bankacılığı serbest bölgelerin bir türü olan kıyı bankacılığı, bir ülkede bankacılık sektörü için düzenlenmiş kanun ve yönetmeliklerin kapsamı dışında kalan serbest bankacılık. kıyı bankacılığının iki ön şartı vardır. bunlar: 1) bankacılık hizmetlerinden doğan gelirlerin vergilendirilmemesi. 2) bankaların döviz hesapları üzerinde herhangi bir sınırlama bulunmamasıdır.

iktisatta kıyaslama (benchmarking) müşteri memnuniyetinin yapılan ölçümler sonucunda olumlu çıkması işletmelerin pazar kaybına uğramalarını engellememektedir. önemli olan rakiplerle karşılaştırmalı yapılan ölçümlerde olumlu sonuçlar almaktır.