ıhşıdoğulları beyliği

mısır’da, 935-969 tarihleri arasında hüküm sürmüş bir türk hânedânı.
devletin kurucusu muhammed bin tuğç, iki nesilden beri abbasîlerin hizmetinde bulunan bir türk ailesindendir. muhammed bin tuğç, 935 yılında mısır valisi oldu ve istiklâlini ilan ederek, halife râzi’den ihşîd unvanını aldı. ihşîd “şahlar şâhı” mânâsına geliyordu. ayrıca, muhammed’in ataları da fergana’da ihşîd unvanıyla meliklik yaparlardı.

ihşîd, mısır’da tam bir hâkimiyet sağladı. ancak bu sırada, bağdat’ta hâkimiyeti ele geçirmiş olan muhammed bin râik, mısır’a kadar geldi. bu tehlikeli durum üzerine muhammed bin tuğç, vergi vermek şartıyla remle’ye kadar olan bölgeyi geri aldı. beş sene devam eden barış devresinden sonra, iki emîrin arası yeniden açıldı. laccun mevkiindeki savaşı, iki taraf da kazanamadı. fakat, tesis edilen ailevî münasebetler, iki emîri yeniden birbirine yaklaştırdı. ihşîd, senelik 140.000 dinar vergi verdi.

emir raik’in ölümünden sonra, ihşidîlere, hamdânî ailesinden yeni bir rakip ortaya çıktı. ancak ,muhammed bin tuğç, sulh devresini iyi değerlendirmiş ve devleti en kudretli mevkiine çıkarmıştı. emîrü’l-ümerâlık mevkiini elde etmek için mücadeleye başladı. 944 yılında, rakka’nın karşısında, fırat kenarında halife el-mütteki ile karşılaştı. ancak, bu sırada hamdânî ailesinden emir seyfüddevle, mısır’ı tehdit etmeye başladığından, geri döndü. böylece yeniden başlayan mücadelede, ihşidîler galip geldi. muhammed bin tuğç, şam’ı ele geçirdi ise de 964 yılında öldü. yerine iki oğlundan ebü’l-kâsım unûcur tahta geçti.

unûcur ve kardeşi ali zamanında ihşidîlerin, mısır’daki hâkimiyeti sözde kalmıştı. gerçek iktidar, ihşîd’in ölümünden biraz önce, çocukları için saltanat nâibi olarak tayin ettiği nubyalı köle kâfûr’un elindeydi. oğullar ise, kukla bir vaziyetteydi. nitekim 966 yılında ali’nin ölümü üzerine, kâfur, idareyi tam olarak ele alınca, halife bu valiliği tanıdı. kâfûr, mısır ile suriye’yi tehdit eden hamdânîlere karşı başarılar kazandı. kâfur’un ölümü, mısır’ı kuvvetli bir idareciden mahrum bıraktı. yerine ihşîd’in torunu ahmed, vali tâyin edildi. ancak, bu zayıf ve kısa ömürlü emirin idaresi zamanında mısır, afrika’nın kuzeyinden gelen fâtımîlerin baskısına dayanamadı ve 969 yılında bu devletin hâkimiyeti altına girdi.

ihşidîler hânedânının en önemli iki şahsiyeti, şüphe yok ki ihşîd ile kâfûr’dur. ihşîd, çok kuvvetli ve mücadeleyi seven bir emirdi. ömrü, mısır’da kuvvetli bir hâkimiyet sağlamak için çalışmalarla geçti. bu zor şartlarda, mısır’da imar faaliyetlerini de ihmal etmedi. devletin ikinci mühim şahsiyeti olan kâfûr, zenci bir köleyken sırf zekâsı sayesinde, devletin iktidar mevkiini elde etmiştir. ihşîd ve kâfûr, mısır’da sanat ve edebiyatın da hâmisi olarak tanınmışlardır.