terakkiperver cumhuriyet firkasi

1924 yilinin kasim ayinda kurulan cumhuriyet doneminin ilk muhalefet partisi.

1924’te ozellikle halk firkasi’nin icinde buyuk bir kesim cumhuriyet’in ilanina onceden beri karsi gelmislerdi,bunlarin basindada huseyin rauf((bkz: rauf orbay))bulunmaktaydi.mecliteki hararetli bir tartismanin ardindan ismet pasa guvenoyu isteyip,guvenoyunu rahatlikla alinca huseyin rauf ve cevresindeki 32 milletvekili halk firkasindan istifa ederler ve 17 kasim 1924’te terakkiperver cumhuriyet firkasini kurarlar.bu partinin kurulmadan once cumhuriyet sifatini kullanacagi duyulunca halk firkasi adini cumhuriyet halk firkasi olarak degistirdi.avrupa’dan destek aldigi soylentileri olan bu yeni partinin programi asiri liberallige,ekonomik ozgurluklere dayaniyordu ve de dis borclanmayi gerekli sayiyordu..

(bkz: şeyh sait isyanı)

(bkz: chp)

yeni filizlenen demokrasinin daha sağlam temellere oturabilmesi tek partili sistemle mümkün olamayacağı, farklı görüşlerin savunulmasının daha demokratik bir ortam yaratacağı düşüncesi ile m.kemal muhalif parti hatta partilerin kurulmasını desteklemiştir, fakat aynı zamanda cumhuriyet ve laiklik karşıtı insanların iktidara gelmelerini önlemek için de önlemler almıştır. çok partili siyasi hayata geçişte ilk adım 17 kasım 1924’te kurulan terakkiperver cumhuriyet fırkasıyla gerçekleşmiştir.
ilk muhalefet partisidir.
hüseyin rauf orbay, adnan adıvar, hüseyin avni, emin, salahattin, kara vasıf beylerin bulunduğu ve refet paşanın da desteklediği açık olan gruptur. daha sonra refet, kâzım karabekir ve ali fuat paşaların, biraz da duygusal nedenlerle bu muhalefete katılmışlardır. bu da muhalefetin orduyu da arkasına aldığı izlenimi uyandırır. ve m.kemal’e eleştirel yaklaşmışlardır.
aslında hepsi m.kemal’in yakın silah ve dava arkadaşları hatta aralarında dostluk bulunan insanlardır ve bu ayrılığın sebebi hem tam demokratikleşme alt yapısının sağlanması ve karşıt fikirlerin özgürce ortaya konulmasına imkan sağlanması için olduğu gibi hem de m.kemal’in önemli gelişmeler yaparken kendilerine danışmaması neticesinde geri planda kaldıklarını düşünmelerindendir.
kuruluşundan itibaren iktidar partisinin baskısı altında kalan terakkiperver cumhuriyet fırkası şeyh sait isyanı sonucunda yedi ay sonra arkasında birçok soru işareti bırakarak kapatılmıştır. ne var ki terakkiperver cumhuriyet fırkası gerek kuruluş aşamasıyla gerekse de kapatılışıyla türkiye cumhuriyeti’nin kuruluşu ve rejimi ile ilgili birçok sorunun ortaya çıkmasına neden olmuştur.

bu partinin kapatılmasında programında bulunan ’parti dini inanca saygılıdır’ maddesi etkili olmuştur.

partinin tüzüğünde ’’ dini inançlara saygılıyız ’’ maddesi esas alınarak, dönemin tahammülsüz ve muhalefeti isteyemeyen, çok sesliliğe haz etmeyen cumhuriyet halk fırkası tarafından istiklal mahkemelerine sevk edilmiş, başta genel başkanı kazım karabekir paşa olmak üzere tüm kurucuları idam ile yargılanmış ve kuruluşundan yaklaşık 6 - 8 ay sonra kapatılmış bir parti. muhafazakar bir parti.