anton pavloviç çehov

"ne kadar harika bir gün.
çay mı demlesem kendimi mi assam karar veremiyorum."

en sevdiğim deniz betimlemesi bir çocuğunkidir; " deniz büyüktür. " demiş.

güzel konuşmuş.

(bkz: vişne bahçesi)

(bkz: sevgili doktor)

rus oyun yazari ve hikayecisidir. 19. yuzyil rus elestiri gercekci tiyatrosunun en onde gelen temsilcilseri arasinda yer alir. buyukbabasi serf olan cehov, cocukken babasinin dukkaninda calisti. 1871’de dukkan batinca ailesi evlerini satip moskova’ya gitti. 1879’da kendisi de moskova’ya giderek, universitede tip ogrenimi gordu. erkek kardesinin de destegiyle para kazanmak icin gulmece dergilerine kisa yazilar gondermeye basladi. moskova ve petersburg gulmece dergilerinde yuzlerce fikra, oyku, oykusel yazi, nukte, dramatik taslaklar yayimladi. 1883-86 yillarinda oskolsi (alintilar) dergisinde 300’den cok yazisi cikti. 1886’dan sonra yazilari, dostluk kurdugu yayimci suvorin tarafindan novoye vremya (yeni cag) dergisinde yayimlandi. oyun yazmaya yoneldi, basarisizliga ugramasi uzerine yine hikaye yazmaya devam etti.
tolstsoycu dunya gorusunu benimsedi. car tarafindan mahkum edilen kisilerin yasam kosullarini yerinde incelemek icin bir uzakdogu adasi olan sahalin’e geziye cikti. 1891’de suvorin’le birlikte bati avrupa’ya gitti. 1892’de ailesiyle birlikte moskova yakinlarindaki melikhovo koyune yerleserek, kendini yazmaya verdi. ’’marti’’ adli oyunu, konusma ve ruhsal havanin eylem ve olaylara agir basmasi nedeniyle 1896’da st. petersburg aleksandrinskiy tiyatrosu’ndan geri donunce, yine hikayeye yoneldi. bu donemde koylulere yardim icin duzenlenen eylemlere katildi. 1897’de fransa’ya giderek dreyfus davasinda zola’yi destekledi. liberal halkcilik, tolstoyculuk ve ’’dekadans’’la hesaplasma baglaminda maddeci ve demokratik temele dayali bir dunya gorusune baglandi.1899’da saglik nedenleriyle (akciger veremi) yalta’ya tasindi. o sirada kirim’da yasamakta olan l. tolstoy ve m. gorki ile yakin dostluk kurdu.

dostlari, nemirovic-dancenko ile k. stanislavki’nin moskava sanat tiyatrosu’nu kurmalari uzerine oyunlarini onlara verdi. 1895-1904 yillari arasindaki calismalariyla rus tiyatrosunun yenileyicisi oldu, oyunlari ozellikle de ’’marti’’ buyuk basari kazandi. 1902’de, car ii. nikola’nin gorki’nin rus bilimler akademisi’ne uye olmasini onaylamamasi uzerine, 1900 yilinda onursal uye secildigi akademi’den ayrildi. 1903-1904 yillarini saglik nedenleriyle guney almanya’daki bir saglik yurdunda gecirmek zorunda kaldi.
1880’lerde hukumet baskisinin siyasal ve toplumsal eylemcilige engel oldugu bir donemde, yazi yasamini surdurmeye calismis olan cehov, 19. yuzyil buyuk rus dunya edebiyatinin en buyuk adlarindandir. cehov’un cogu zaman siirsel -lirik- ve psikolojik gercekcilik olarak nitelenen oyunlari, 1905 devrim oncesi carlik rusyasi’nin sehir-tasra ikiligini kendinde barindirdigi kadar, aristokrasinin cokusu ile birlikte ortaya cikan yeni kosullari da kendinde barindiran, toplumsal yasamin celismeli birligini yansitir; eskimis, omrunu yitirmis, eski toplum duzeninin insanlarini, yeni bir duzenin gelmesi umudu karsisinda ele alarak, bu insanlarin ic dunyalarinda -ic dramlarinda- toplumsal dis dunyanin dramini ortaya koyar; yasamin dokunakliligini, gundelik yasamin kendi varolusu icinde verir ve yasami ’’kendiliginden’’ olusturur.

bu nedenle, cehov’un oyunlarinin en onemli iki ogesi, tipki yasamin kendisi gibi, onun celiskin birer yansilari olan oyun kisileri ile -dramatik- ic eylemdir. bu kisiler, genel karsitligi icinde, duyduklari boslukta deger anlayisini yitirmis ama bunun farkinda olan, gundelik yasamin sikici ve ayni zamanda kati gercekleri karsisinda ezilen ya da buna bireysel ve nihilistce baskaldiran; toplumsal degisim dinamiginin ortaya cikardigi, yeni ekonomik guclere sahip; halktan yana toplumsal bir yasam degisikligini esinleten aydinlardir. bu kisilerin bir bolugu, yasamin tutkulu, hosgorulu, caliskan, bozulmamis gelecege acik yanini verirken obur bolugu yasamin, bos, sikici, yilginlikla kapali, duskirikligina ugramis, gercegi orten, anlamsiz kilan, omur dolduran, yiten yanilsamalarla avunan, gecmiste kalan yanini verirler; aralarinda olusan dramatik catisma, butun bir toplumsal celismenin genel gorunumunu -atmosferini- yansitir. bu atmosfer, kisiler arasinda ’’mecazi’’ bir karsilikli anlasma diliyle kurulan ic eylemden dogar.

cehov’un duygusallik ile fars, melodram ile alaylama arasinda ince bir dengeye dayanan oyunlarindaki bu ic eylem, ic diyalogla, ’’ic deneyim’’ ile (perezhivaniye) saglanir. karsilikli konusan iki kisi birbirleriyle iletisim kurmadan dusuncelerini birbirlerine ve izleyiciye duyurur. tematik olarak yineledikleri sozler ile yogun duygulari arasinda kurulan karsitlikla kendilerini varederler. cehov’un siirsel ve buruk gulmeceli uslubunu belirleyen bu ic eylem; kisilerin ’’zimni’’ olarak kendilerini ortaya koymalari, ’’zimmen catisma’’lari, oyun kisileri ile izleyici arasinda bir uzaklik da yaratarak, izleyicinin karsisindaki ’’yasam tuhafligi’’ni elestirel bir gozle izlenilip yasantilastirmasina yol acar. bu simgeci ve izlenimci psikolojik anlatim butunlugu, yapisal birer oge olarak zaman ve mekan ile de yakindan bagintili; ic eylem, zaman ve esya ile dogrudan ilintilidir. ornegin, gecen mevsimler, cocuklarin buyuyusu, gelis ve gidisler, zamani ic yasantiya, ic gelisime baglarken, -marti’da oldugu gibi- oyunun dis mekandan gitgide ic mekana, acik ve genis alandan gitgide kapali ve dar alana sikismasi da mekani ic yasantiya, ic gelisime baglar. boylece, cehov’un oyunlarinda butun yapisal ogelerin butuncul birligiyle ic eylemlilik yoluyla kendiliginden kurulan ’’atmosfer’’, yasami da kendi yansisi olarak sahnede vareder ve ’’insanlik komedyasi’’ni, yasamin dogal (celiskin) gulmecesini olusturur.

cehov’un kaleme aldigi ilk oyunlarindan gunumuze yalnizca ’’platanov’’ (1878) kalmistir. mali (kucuk) tiyatro’nun geri cevirdigi bu oyun, cehov’un daha sonraki oyunlarinin butun ogelerini icermekle birlikte, uzun ve hantal yapisi ile diyaloglar halinde yazilmis bir romandir. gununun duskirikligina ugramis, yuzeyde aydin tipini isleyen ivanov (1887), ciddi oyun dogrultusunda dis eylemi one cikarir. melodram ve romantik ogelerin kendini daha cok duyurdugu ’’lesi’’ (1889, orman cini) ise, geleneksel dramatik tarzdan ayrilarak, daha karmasik ve yargidisi kalmaya yonelik bir oyun olup, vanya dayi’ya temellik eder. cehov’un ’’sakalar’’ olarak nitelendirdigi tek perdelik kucuk oyunlari, gulmece yazarliginin ve gogol-turgenyev esinlenimleri uzantisinda, vodvil ile farsi birlestiren, kesintisiz bir eylem akisi icinde kesin cizgili kisileri isleyen guldurulerdir; ’’na bolsoy doroge’’ (1884, dag yolunda) ’’lebedinaya pesniya’’ (1888, kugunun sarkisi), ’’medved’’ (1888, ayi), ’’predlozheniye’’ (1888, teklif), ’’svadba’’ (1889, bir evlenme), ’’o vrede tabaka’’ (1886, tutunun zararlari), ’’yubiley’’ (1891, jubile).

cehov, oyun yazari olarak ununu 1898’de moskova sanat tiyatrosu’nda oynanan ’’cayka’’ (1896, marti) adli, rusya’da oyun yazarliginda yeni bir cigir acan oyunuyla kazanmistir. sanatcinin temel gorevini ve yasarken kendini dogrulamasini konu alan ve ’’psikolojik-lirik’’ oyun tarzinin ilk ornegi olan oyunun baslica ozelligi, cehov’un obur buyuk oyunlarinda da acikca gorulecegi gibi, gundelik yasamin gorunuste onemsiz olanin daha derin katlarina inerek, bunlara yuksek duzeyde dramatik bir nitelik kazandirmasidir. cehov, ’’marti’’yi ’’komedya’’ olarak nitelendirirken, yasama uzaklik ile yasami ayricalik arasindaki celiskiyi isleyen ’’dyadya vanyi’’yi (1899, vanya dayi) ’’tasra yasamindan sahneler’’ olarak, duyarli insanlarin istekleri ve dusleri ile cagdas yasamin bayagiligi arasindaki celiskiyi veren ’’tri sestri’’yi (1900, uc kizkardes) ’’dram’’, soylulugun kacinilmaz cokusu ve yasam degerleri ile yeni guclerin ve kusaklarin degerleri arasindaki celiskiyi yansitan ’’visyovy sad’’i da (1903, visne bahcesi) yine bir ’’komedya’’ olarak nitelendirir. 19. ve 20. yuzyil rus ve dunya edebiyatinda derin etkiler birakmis olan cehov, bugun de en cok oynanan ve yorumlanan oyun yazarlarindan biri olma sifatini korumaktadir.