ali rıza paşa kabinesine verilen ortak nota

-itilaf devletleri temsilcilerinin ali rıza paşa kabinesine verdikleri ortak nota-

nutuk’tan...

efendiler, şimdi başyaver salih bey aracılığı ile gönderildiğini bilginize sunduğum itilâf devletleri olağanüstü temsilcilerinin ali rıza paşa kabinesi’ne verdikleri ortak notadan da biraz söz edeyim:

fransa, büyük britanya ve italya olağanüstü komiserleri, karadeniz ordusu ve başkomutanı sir george milne (sör corç miln) ile osmanlı harbiye nâzırı arasında geçen birtakım yazışmalara osmanlı hükûmeti’nin dikkatini çektikten sonra, «bu yazışmalardan açıkça anlaşılıyor ki, harbiye nâzırı cemal paşa, karedeniz ordusu başkomutanı’nın, paris konferansı kararlarına uyarak verdiği talimatı uygulayacak yerde, yüksek görevinin gerektirdiği sorumluluktan kaçınarak, birtakım kabulü imkânsız mazeretler ve sebepler ileri sürmüştür.

olağanüstü komiserler, harbiye nâzırı’nın takındığı tavrın yol açacağı tehlikeli sonuçlar üzerine osmanlı devleti’nin dikkatini çekmekle birlikte, karadeniz ordusu başkomutanı tarafından bildirilen konferans kararlarının uygulanması için ne gibi tedbirler almayı düşündüğünü öğrenmek ister.

olağanüstü komiserler, «olayı öğrenen itilâf devletleri yüksek meclisi’ni aydınlatmak üzere, yüksek meclis adına verilen emirlerin harbiye nâzırı tarafından yerine getirilmemiş olmasını, osmanlı, hükûmeti’nin nasıl karşıladığını hemen bildirmesini ister» diyorlar.

efendiler, osmanlı hükûmeti, bu notaya verdiği cevapta: «izmir’in işgalinin nasıl başladığını; karma komisyonun nasıl soruşturma yaptığını ve soruşturmaya kadar geçen zaman içinde, yunan yırtıcılığı karşısında halkın nasıl can ve namusunu koruma kaygısına düştüğünü; hükûmetle ordunun daima araştırma komisyonunun adalet ve insafına güvendiğini; yalnız, akan kanları, hiç değilse şimdilik dindirmek için, osmanlı harbiye nezareti’nin, general milne cenapları’na, 23 ağustos 1919 tarihli bir yazı ile teklifte bulunmuş olduğunu bildiriyor. bu teklifin, yunan birlikleriyle kuva-yı milliye arasına osmanlı birliklerinin yerleştirilmesinden ibaret olduğunu; ancak, bu teklifin kabul edilmediğini» ifade ediyor.

sonra; «işgal bölgesinin yunan birliklerinden başka, itilâf birlikleri tarafından da işgali teklifiyle ilgili 20 ve 27 ağustos 1919 tarihli iki yazıya ve bunların da karşılıksız kaldığına» işaret olunuyor.

bundan sonra da, «general milne cenapları’nın sınır tespitini gösterir yazılarının (3 kasım 1919), harbiye nezareti’ne gönderildiği noktasına temas edilerek, harbiye nâzırı’nın böyle bir yazının hükümlerini uygulamaya tek başına yetkili bulunmaması dolayısıyla, hükûmete başvurduğundan ve hükûmetçe de durumun komiserlere bildirildiğinden» söz ediliyor.

daha sonra, geçici sınır çizgisine kadar yunanlıların işgaline engel olan kuvvetin, halk kitlesinden ibaret olduğunu söylüyor. hükûmetin ve ordunun halka sözünü geçirmekte güçsüz olduğunu belirterek, konuya adaletli bir çözüm yolu bulunmasını bir daha rica ettikten sonra «gerek hükûmet ve gerek harbiye nezareti sanki paris konferansı kararlarını uygulamıyormuş gibi bir suçlamadan vazgeçilerek, lûtfedip kurtarmaya yardımcı olunması» yolundaki yalvarmalara yüksek saygıları da eklenerek, cevap yazısına son veriliyor (belge: 218).

saygıdeğer efendiler, şimdi de cemal paşa’nın mektuplarında dokunduğu noktalara işaret edeceğim:

harbiye nâzırı, bize itilâf devletleri komiserlerinin notasını okuturken, bir taraftan da öteden beri yaptırmak veya bizi yapmaktan alıkoymak istediği noktaları tekrarlıyor ve pekiştiriyordu.

cemal paşa’nın, bu defa isteklerini ileri sürer ve teklif ederken, bu notayı da okutarak bizim ruh halimiz ve manevî gücümüz üzerinde etkili olmayı düşünmüş bulunduğuna ihtimal vermek bilmem doğru olur mu?

cemal paşa, itilâf devletleri’nin siyasî eğilimlerinden söz ettikten sonra, «hükûmet, wilson prensipleri çerçevesinde kabul edebilecekleri yeniliklere söz verir nitelikteki bir bildiriyi yakında yayınlayacaktır.

dahiliye nâzırı’nı gücendirmemelidir; çünkü ayrılır. o takdirde hükûmet bunalımı olur. meclis açılınca dahiliye ve hariciye nâzırları’nın değiştirileceği kesindir.

düşmanlar, meclis’i açtırmamak istiyorlar. hattâ muhipler cemiyeti’nin, zâtışâhâne’ye başvurarak ve bu meclis’in meşru olmadığını bildirerek, dağıtılmasını isteyecekleri haber alındı» (belge: 219), diyor ve milletvekillerinin ankara’ya gelmesi işinden söz ediyor.

devamı için:

(bkz: itilaf devletleri nin karadeniz başkomutanı)