-itilaf devletleri temsilcilerinin ali rıza paşa kabinesine verdikleri ortak nota-
nutuktan...
efendiler, şimdi başyaver salih bey aracılığı ile gönderildiğini bilginize sunduğum itilâf devletleri olağanüstü temsilcilerinin ali rıza paşa kabinesine verdikleri ortak notadan da biraz söz edeyim:
fransa, büyük britanya ve italya olağanüstü komiserleri, karadeniz ordusu ve başkomutanı sir george milne (sör corç miln) ile osmanlı harbiye nâzırı arasında geçen birtakım yazışmalara osmanlı hükûmetinin dikkatini çektikten sonra, «bu yazışmalardan açıkça anlaşılıyor ki, harbiye nâzırı cemal paşa, karedeniz ordusu başkomutanının, paris konferansı kararlarına uyarak verdiği talimatı uygulayacak yerde, yüksek görevinin gerektirdiği sorumluluktan kaçınarak, birtakım kabulü imkânsız mazeretler ve sebepler ileri sürmüştür.
olağanüstü komiserler, harbiye nâzırının takındığı tavrın yol açacağı tehlikeli sonuçlar üzerine osmanlı devletinin dikkatini çekmekle birlikte, karadeniz ordusu başkomutanı tarafından bildirilen konferans kararlarının uygulanması için ne gibi tedbirler almayı düşündüğünü öğrenmek ister.
olağanüstü komiserler, «olayı öğrenen itilâf devletleri yüksek meclisini aydınlatmak üzere, yüksek meclis adına verilen emirlerin harbiye nâzırı tarafından yerine getirilmemiş olmasını, osmanlı, hükûmetinin nasıl karşıladığını hemen bildirmesini ister» diyorlar.
efendiler, osmanlı hükûmeti, bu notaya verdiği cevapta: «izmirin işgalinin nasıl başladığını; karma komisyonun nasıl soruşturma yaptığını ve soruşturmaya kadar geçen zaman içinde, yunan yırtıcılığı karşısında halkın nasıl can ve namusunu koruma kaygısına düştüğünü; hükûmetle ordunun daima araştırma komisyonunun adalet ve insafına güvendiğini; yalnız, akan kanları, hiç değilse şimdilik dindirmek için, osmanlı harbiye nezaretinin, general milne cenaplarına, 23 ağustos 1919 tarihli bir yazı ile teklifte bulunmuş olduğunu bildiriyor. bu teklifin, yunan birlikleriyle kuva-yı milliye arasına osmanlı birliklerinin yerleştirilmesinden ibaret olduğunu; ancak, bu teklifin kabul edilmediğini» ifade ediyor.
sonra; «işgal bölgesinin yunan birliklerinden başka, itilâf birlikleri tarafından da işgali teklifiyle ilgili 20 ve 27 ağustos 1919 tarihli iki yazıya ve bunların da karşılıksız kaldığına» işaret olunuyor.
bundan sonra da, «general milne cenaplarının sınır tespitini gösterir yazılarının (3 kasım 1919), harbiye nezaretine gönderildiği noktasına temas edilerek, harbiye nâzırının böyle bir yazının hükümlerini uygulamaya tek başına yetkili bulunmaması dolayısıyla, hükûmete başvurduğundan ve hükûmetçe de durumun komiserlere bildirildiğinden» söz ediliyor.
daha sonra, geçici sınır çizgisine kadar yunanlıların işgaline engel olan kuvvetin, halk kitlesinden ibaret olduğunu söylüyor. hükûmetin ve ordunun halka sözünü geçirmekte güçsüz olduğunu belirterek, konuya adaletli bir çözüm yolu bulunmasını bir daha rica ettikten sonra «gerek hükûmet ve gerek harbiye nezareti sanki paris konferansı kararlarını uygulamıyormuş gibi bir suçlamadan vazgeçilerek, lûtfedip kurtarmaya yardımcı olunması» yolundaki yalvarmalara yüksek saygıları da eklenerek, cevap yazısına son veriliyor (belge: 218).
saygıdeğer efendiler, şimdi de cemal paşanın mektuplarında dokunduğu noktalara işaret edeceğim:
harbiye nâzırı, bize itilâf devletleri komiserlerinin notasını okuturken, bir taraftan da öteden beri yaptırmak veya bizi yapmaktan alıkoymak istediği noktaları tekrarlıyor ve pekiştiriyordu.
cemal paşanın, bu defa isteklerini ileri sürer ve teklif ederken, bu notayı da okutarak bizim ruh halimiz ve manevî gücümüz üzerinde etkili olmayı düşünmüş bulunduğuna ihtimal vermek bilmem doğru olur mu?
cemal paşa, itilâf devletlerinin siyasî eğilimlerinden söz ettikten sonra, «hükûmet, wilson prensipleri çerçevesinde kabul edebilecekleri yeniliklere söz verir nitelikteki bir bildiriyi yakında yayınlayacaktır.
dahiliye nâzırını gücendirmemelidir; çünkü ayrılır. o takdirde hükûmet bunalımı olur. meclis açılınca dahiliye ve hariciye nâzırlarının değiştirileceği kesindir.
düşmanlar, meclisi açtırmamak istiyorlar. hattâ muhipler cemiyetinin, zâtışâhâneye başvurarak ve bu meclisin meşru olmadığını bildirerek, dağıtılmasını isteyecekleri haber alındı» (belge: 219), diyor ve milletvekillerinin ankaraya gelmesi işinden söz ediyor.
devamı için:
(bkz: itilaf devletleri nin karadeniz başkomutanı)
neden bekliyorsun?
bu sözlük, duygu ve düşüncelerini özgürce paylaştığın bir platform, hislerini tercüme eden özgür bilgi kaynağıdır.
katkıda bulunmak istemez misin?