tevfik fikret

26 aralik 1867 tarihinde istanbul’da aksaray’da dogdu. asil adi mehmed tevfik’dir. toplumsal icerikli siirleriyle ilerici dusuncelerin simgesi haline gelmis, turkiye’de batili sanat anlayisinin yerlesmesinde buyuk rol oynamistir.

oniki yasinda oksuz kalan fikret, mahmudiye rustiyesi’nde okudu. 1888’de mekteb-i sultani’yi (sonradan galatasaray lisesi) birincilikle bitirdi. birincilikle bitirdigi bu okula daha sonra turkce ogretmeni (1892)ve mudur olarak hizmet verdi. 1891 yilinda mirsad dergisinin actigi siir yarismasinda birincilik kazaninca, edebiyat cevrelerinde adini duyurdu.

edebiyat-i cedide’nin en onemli temsilcisi olan sair, 1894’te malumat dergisini cikaranlar arasinda yer aldi.
1895’te hukumetin memur maaslarindan kesinti yapmasina tepki olarak mekteb-i sultani’deki gorevinden ayrildi. 1896’da servet-i funun dergisinin yazi isleri mudurlugune getirildi; dergi onun yonetiminde edebiyat-i cedide akiminin yayin organi durumuna getirildi. ayni yil turkce ogretmeni olarak robert kolej’e giren tevfik fikret o donemde aydinlar uzerindeki yogun baskilar sirasinda birkac kez gozaltina alindi, evi arandi. bir sure sonra dergideki gorevinden ayrildi. 1906’da robert kolej’in hemen yakininda bir ev yaptirarak asiyan(*) adini verdi, esi ve oglu haluk’la birlikte buraya yerlesti. 1908’te ii. mesrutiyet’in atesli savunucularindan biri oldu. mesrutiyet’ten sonra huseyin kazim kadri ve huseyin cahit (yalcin) ile birlikte tanin gazetesini kurdu.
gazete ittihat ve terakki’nin yayin organi durumuna getirilmek istenince buna karsi cikti ve tanin’den ayrildi. daha sonra mekteb-i sultani mudurlugune getirildi. o gunlerde cikan 31 mart olayi’ni protesto etmek amaciyla bu gorevinden de ayrildi; ama ogrencilerinin ve maarif naziri nail bey’in israrlariyla geri dondu. sekiz ay sonra yeni maarif naziri emrullah efendi ile anlasamayarak gorevinden bir daha donmemek uzere ayrildi. ittihat ve terakki iktidarina karsi cikarak asiyan’a cekildi. agir bir seker hastaligina tutulmustu. kolundan oldugu bir ameliyattan sonra oldu.

kucuk yaslarda yazmaya basladigi ilk siirlerinde ic dunyasindan gelen sesleri yansitmaya calisan tevfik fikret, muallim naci ve recaizade mahmut ekrem’in siir anlayislari arasinda uzun bir arayis donemi gecirmistir. daha sonra fransiz siiriyle taninmis ve ozellikle francois coppe’den etkilenerek kendi siiri aramaya baslamistir. fikret’in fransiz edebiyatindaki "siirsel yazi" turunun etkisiyle dize sonlarini degisik eylem kipleriyle ya da eylemsiz bagladigi siirleri, beyit butunlugunu kirip dizeyi ozgur birakmasi aruz olcusunun kati kalplarini genisletmistir. fikret asiri titiz tutumu ve en kucuk ayrintilar uzerinde durmasiyla kendine ozgu bir uslup yaratmis ve cagina damgasini vurmustur. bicimsel kaygilari hicbir zaman birakmamis, surekli yenilik aramistir. rubab-i sikeste’de (1900,1984), toplumsal konulara agirlik veren siirlerinin yani sira gunluk konusma diline yakin siirlerinde vardir. betimlemelerindeki ayrinti ustaligi ressam kisiligiyle de ilgili olan fikret’in doga siirlerinde, dogayla neredeyse ortusmeye varan bir uyum gorulur. oglu haluk’un, onun siirlerinde buyuk etkisi olmustur. ikici siiri haluk’un defteri’ndeki (1911, 1984) siirler en iyimser ve umutlu siirlerdir. bu siirlerinde fikret ogluna ve osmanli gencligine caliskanlik, yurt sevgisi, hak ve hukuktan yana olma gibi erdemleri ogutlemistir. rubabin cevabi’ndaki (1911, 1945) "sis" siirinde aci, zorbalik, baski ve haksizliklari anlatmis, "tarih-i kadime zeyl" siirinde de mehmet akif’in (ersoy) suclamalarina karsilik vermis, din ve doga konusundaki goruslerini ortaya koymus, kendisinin de doganin bir izleyicisi oldugunu soylemistir. sermin ise (1914, 1983) fikret’in, yalin bir dil ve kisa dizelerden kurulu dolaysiz bir anlatimin egemen oldugu siirlerinden olusur.

fikret 30 yaslarindayken cevresindeki olumsuzluklardan etkilenmeye baslamis ve sorunlarina karsilik aradikca, dunya gorusu yasadigi donemin kultur kosullarini asmistir. ozgurluk ve esitlik anlayisi ezilen insanlarin cikarlari dogrultusunda toplumsal bir oz kazanmistir. sinifsal cikarlara dayali yonetim bicimini elestirmis, belli egemen siniflarin koydugu yasalara ve yonettigi devlete karsi cikmistir. ekonomik hak ve ozgurluklerden yoksun birakilan kitleleri kagit ustundeki siyasal ozgurluklerinin bir anlami olmadigini gostermistir.
ozel yasaminda da kati bir ahlak anlayisini surdurmus, kusursuz bir aile babasi olmus cevresindeki kaypaklik ve cikarciliklari hos gormemis, bu nedenle de pek az insanla dostluk kurabilmistir. fikret’in dusuncesinde en onemli yan insana verdigi onemdir. ona gore butun sorunlarin ustesinden gelecek, mutlu yarinlari hazirlayacak olan insandir. insanin ustunlugunu saglayan duyarligi ve sezgi gucu degil, dusunme gucu ve aklidir. obur yapitlari arasinda tarih-i kadim (1905), son siirler (1952; yay. haz. cevdet kudret) sayilabilir.



tevfik fikret uzerine kitaplar

akyuz kenan, tevfik fikret, 1947
ayni, mehmet ali, reybilik, bedbinlik, lailahilik nedir? 1927
aydin, cazibe, tevfik fikret, konfucyus, rubens, 1961
bayrak, mehmet, tevfik fikret, 1973
bezirci asim, butun siirleri, 3 cilt, 1984
bilgegil, m. kaya, tevfik fikret’in ilk siirleri, 1970
bolukbasi, riza tevfik, tevfik fikret, 1945
camlibel, faruk nafiz, tevfik fikret, hayati ve eserleri, 1937
ertaylan, ismail hikmet, tevfik fikret, 1935
ertaylan, ismail hikmet, tevfik fikret, hayati, sahsiyeti ve eserleri, 1963
ertaylan, ismail hikmet, tevfik fikret malumam’ta, 1965
ertaylan, ismail hikmet, tevfik fikret mirsad’da, 1965
esref edip, inkilap karsisinda akif-fikret, 1940
esref edip, tevfik fikret’i bes cepheden kirk muharririn tenkidi, 1943
fuad koprulu, tevfik fikret ve ahlaki, 1918
golpinarli, abdulbaki, tevfik fikret ve siirimiz, 1941
ibrahim alaeddin, tevfik fikret, 1927
kaplan, mehmet, tevfik fikret ve siiri, 1946
kaplan, mehmet, tevfik fikret, devir-sahsiyet-eser, 1971
karaca, mehmet selim, akif’e ve fikret’e dair, 1971
memet fuat (bengu), tevfik fikret, 1979
kemalettin sukru, tevfik fikret, hayati ve siirleri, 1931
kiper, kadri ziya, fikret’in hayati, 1947
kudret, cevdet, tevfik fikret-son siirler, 1952-1968
nayir, yasar nabi, tevfik fikret, 1952
nigar, salih keramet, fikret’in hayati ve eseri, ilhami, 1926
nigar, salih keramet, inkilap sairi tevfik fikret’in izleri, 1943
ozan, kunt, tevfik fikret, 1937
ongay, mehmet, tevfik fikret, 1968
ozkirimli, atilla, tevfik fikret, 1978
sertel sabiha zekeriya, tevfik fikret-mehmet akif kavgasi, 1940
sertel, sabiha zekeriya, sebilurresatciya cevap, 1940
sertel, sabiha zekeriya, tevfik fikret, ideolojisi ve felsefesi, 1946
sertel, sabiha zekeriya, ilericilik gericilik kavgasinda tevfik fikret, 1969
tanpinar, ahmet hamdi, tevfik fikret, 1937
sumbulluk, esat s., tevfik fikret’in iman ihtiyaci siirinin serhi, 1946
sumbulluk, esat s., tevfik fikret’in tarihi kadim unvanli manzumesinin serhi, 1947
tanyu. hikmet, tevfik fikret ve din, 1970
f. r. tuncor - s. arikan, dante, mimar sinan, sokrat, tevfik fikret, 1952
unesko (turkiye milli komisyonu), tevfik fikret, 1967
uraz, murat, tevfik fikret, hayati, edebi sahsiyeti ve siirleri, 1945
uraz, murat, tevfik fikret ve kitaplarinda cikmayan siirleri, 1959
ulken, hilmi ziya, tevfik fikret, 1941
rusen esref, tevfik fikret, hayatina dair hatiralar, 1919
yucebas, hilmi, butun cepheleriyle tevfik fikret, 1959

kaynak: siir.gen.tr