teşkilat i esasiye kanunu

kanun no: 85

kabul tarihi: 20 kânun-ı sani 1337 (20 ocak 1921)

düstur, üçüncü tertip, cilt 1, s.196-199.

ceride-i resmiye, 1-7 şubat 1337 (1921)



madde 1.- hakimiyet bilâkaydü şart milletindir. idare usulü, halkın mukadderatanı bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir.

madde 2.- icra kudreti ve teşri salahiyeti milletin yegâne ve hakiki mümessili olan büyük millet meclisinde tecelli ve temerküz eder.

madde 3.- türkiye devleti, büyük milleti meclisi tarafından idare olunur ve hükûmeti "büyük millet meclisi hükûmeti" unvanını taşır.

madde 4.- büyük millet meclisi, vilâyetler halkınca müntehap azadan mürekkeptir.

madde 5.- büyük millet meclisinin intihabı iki senede, bir kere icra olunur. intihap olunan azanın azalık müddeti iki seneden ibaret olup fakat tekrar intihap olunmak caizdir. sabık heyet lâyik heyetin içtimaına kadar vazifeye devam eder. yeni intihabat icrasına imkân görülmediği takdirde içtima devresinin yalnız bir sene temdidi caizdir. büyük millet meclisi azasının herbiri kendini intihap eden vilâyetin ayrıca vekili olmayıp umum milletin vekilidir.

madde 6.- büyük millet meclisinin heyeti umumiyesi teşrinisani iptidasında davetsiz içtima eder.

madde 7.- ahkâmı şer’iyenin tenfizi, umum kavaninin vaz’ı, tadili, feshi ve muahede ve sulh akti ve vatan müdafaası ilânı gibi hukuku esasiye büyük millet meclisine aittir. kavanin ve nizamat tanziminde muamelatı nasa erfak ve ihtiyacatı zamanaevfak ahkamı fıkhiye ve hukukiye ile adap ve muamelât esas ittihaz kılınır. heyeti vekilenin vazife ve mesuliyeti kanunu mahsus ile tayin edilir.

madde 8.- büyük millet meclisi, hükümetin inkısam eylediği devairi kanunu mahsus mucibince intihap kerdesi olan vekiller vasitası ile idare eder. meclis, icrai hususat için vekillere veçhe tayin ve ledelhace bunları tebdil eyler.

madde 9.- büyük millet meclisi heyeti umumiyesi tarafından intihap olunan reis bir intihap devresi zarfında büyük millet meclisi reisidir. bu sıfatla meclis namına imza vaz’ına ve heyeti vekile mukarreratını tasdika selâhiyettardır. icra vekilleri heyet içlerinden birini kendilerine reis intihap ederler. ancak büyük millet meclisi reisi vekiller heyetinin de reisi tabiisidir.

idare

madde 10.- türkiye, coğrafî vaziyet ve iktisadî münasebet noktai nazarından vilâyetlere, vilâyetler kazalara münkasem olup kazalar da nahiyelerden terekküp eder.

vilâyet

madde 11.- vilâyet, mahalli umurda manevi şahsiyeti ve muhtariyeti haizdir. harici ve dahili siyaset, şer’î, adlî ve askerî umum, beynelmilel iktisadî münasebet ve hükûmetin umumî tekâlifi ile menafii birden ziyade vilâyete şâmil hususat müstesna olmak üzere büyük millet meclisince vaz’edilecek kavanin mucibince evkaf, medaris, maarif, sıhhiye, iktisat, ziraat, nafia ve muaveneti içtimaiye işlerinin tanzim ve idaresi vilâyet şûralarının salâhiyeti dahilindedir.

madde 12.- vilâyet şûraları, vilâyetler halkınca müntehap azalan mürekkeptir. vilâyet şûralarının içtima devresi iki senedir. içtima müddeti senede iki aydır.

madde 13.- vilâyet şûrası, azası meyanında icra amiri olacak bir reis ile mutelif şuabatı idareye memur azadan teşekkül etmek üzere bir idare heyeti intihab eder. icra selâhiyeti, daimi olan bu heyete aittir.

madde 14.- vilâyette büyük millet meclisinin vekili ve mümessili olmak üzere vali bulunur. vali, büyük millet meclisi hükûmeti tarafından tayin olunup, vazifesi devletin umumi ve müşterek vezaifini rüyet etmektir. vali, yalnız devletin umumi vazaifile mahalli vezaif arasında tearuz vukuunda müdahale eder.

kaza

madde 15.- kaza yalnız idarî ve inzibatî cüzü olup manevi şahsiyeti haiz değildir. idaresi, büyük millet meclisi hükûmeti tarafından mansup ve valinin emri altında bir kaymakama mevdudur.

nahiye

madde 16.- nahiye, hususi hayatında muhtariyeti haiz bir manevî şahsiyettir.

madde 17.- nahiyenin bir şûrası, bir idare heyeti ve bir de müdürü vardır.

madde 18.- nahiye şûrası, nahiye halkınca doğrudan doğruya müntehap azadan terekküp eder.

madde 19.- idare heyeti ve nahiye müdür, nahiye şûrası tarafından intihap olunur.

madde 20.- nahiye şûrası ve idare heyeti kazaî, iktisadî ve malî salâhiyeti haiz olup bunların derecatı kavanini mahsusa ile tayin olunur.

madde 21.- nahiye, bir veya bir kaç köyden mürekkep olduğu gibi bir kasaba da bir nahiyedir.

umumi müfettişlik

madde 22.- vilâyetler, iktisadî ve içtimaî münasebetleri itibariyle birleştirilerek, umumi müfettişlik kıtaları vücuda getirilir.

madde 23.- umumî müfettişlik mıntıkalarının umumî surette asayişinin temini ve umum devair muamelatının teftişi, umumi müfettişlik mıntıkasındaki vilâyetlerin müşterek işlerinde ahengin tanzimi vazifesi umumi müfettişlere mevdudur. umumi müfettişler devletin umumi vezaifile mahallî idarelere ait vezaif ve mukarreratı daimi surette murakabe ederler.

maddei münferide

işbu kanun tarihi neşrinden itibaren meri olur. ancak elyevm münakit büyük millet meclisi 5 eylül 1336 tarihli nisabı müzakere kanununun birinci maddesinde gösterildiği üzere gayesinin husulüne kadar müstemirren müçtemi bulunacağı cihetle işbu teşkilâtı esasiye kanunundaki 4’üncü, 5’inci, 6’ncı maddeler gayenin husulüne elyevm mevcut büyük millet meclisi adedi mürettebinin sülüsanı ekseriyetle karar verildiği takdirde ancak yeni intihabdan itibaren meriyül icra olacaktır.



teşkilâti esasiye kanunun bazi mevaddinin tavzihan tadiline dair kanun
kanun no: 364 kabul tarihi: 29.10.1339 (1923)

düstur, üçüncü tertip, cilt 5, s.158.

madde 1.- hâkimiyet, bilâ kaydü şart milletindir. idare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir. türkiye devletinin şekli hükümeti, cumhuriyettir.

madde 2.- türkiye devletinin dini, dini islâmdır. resmî lisanı türkçedir.

madde 4.- türkiye devleti büyük millet meclisi tarafından idare olunur. meclis, hükümetin inkısam ettiği şuabatı idareyi icra verilleri vasıtasiyle idare eder.

madde 10.- türkiye reisicumhuru, türkiye büyük millet meclisi heyeti umumiyesi tarafından ve kendi âzası meyanından bir intihap devresi için intihap olunur. vazifei riyaset yeni reisicumhurun intihabına kadar devam eder. tekrar intihap olunmak caizdir.

madde 11.- türkiye reisicumhuru devletin reisidir. bu sıfatla lûzum gördükçe meclise ve heyeti vekileye riyaset eder.

madde 12.- başvekil reisicumhur tarafından ve meclis âzası meyanından intihap olunur. diğer vekiller başvekil tarafından gene meclis âzası arasından intihap olunduktan sonra heyeti umumiyesi reisicumhur tarafından meclisin tasvibine arzolunur. meclis hali içtimada değil ise keyfiyeti tasvip meclisin içtimaına talik olunur.
http://www.anayasa.gen.tr/1921tek.htm

türkiye cumhuriyeti’nin ilk anayasasıdır.20 ocak 1921’de tbmm tarafından kabul edilmi$tir.

bazı önemli maddeleri;

-egemenlik kayıtsız $artsız milletindir.
-yürütme ve yargı yetkisi,milletin tek ve gerçek temsilcisi olan tbmm’de toplanır ve belirir.

29 ekim 1923’te;

-türkiye devleti bir cumhuriyettir.

maddesi eklenmi$tir.