tatyos efendi

ermeni bir bestekâr. özellikle bu akşam gün batarken gel ve gamzedeyim deva bulmam isimli eserleri en bilinen eserleridir.

kemanî tatyos efendi (1858-1913)

gerçek adı tateos enkserciyan olan tatyos efendi, 1858 yılında istanbul’da ortaköy’de doğdu. ortaköy ermeni kilisesi mûsikîşinaslarından monakyan’ın oğludur. buradaki ermeni okulunu bitirdikten sonra bir sanatkâr olması için önce bir çilingirin, sonra bir savatçının yanına çırak olarak verildi. mûsikîye aşırı düşkünlüğü nedeniyle bütün bunları bıraktı; dayısı movses papazyan’dan kânun dersleri alarak, mûsikî hayatına atıldı. bir süre amatör topluluklarda kânun çaldı. daha sonra bu sazı bırakan tatyos efendi, kemanî kör sebuh’dan keman çalmasını öğrendi. bir yandan da andon ve civan kardeşlerden, hanende asdik ağa’dan aldığı derslerle mûsikî bilgisini ilerletti; pek çok fasıl geçti. hanende karakaş, tanburî ovakim, kanunî şemsi gibi sanatkârlarla, başta galata’daki pirinçci gazinosu olmak üzere, başka gazinolarda da uzun yıllar kaliteli fasıllar yönetti.

tanınmış bir sanatkâr olarak ahmed rasim bey, civan ve andon kardeşler, şevki bey, kemençeci vasilâki, tanburî cemil bey ile ilişki kurmuş, birlikte çalmıştır. saz eserlerinde de bu kadar başarılı bir bestekâr olmasında uzun süren bu beraberliğin büyük etkisi olmuştur. mahmud demirhan bu gerçeğe şu satırlarla yaklaşmış: "... vasil’in segâh makamının seyri hakkındaki münakaşada -cemil böyle münakaşaları ve davaları, yüzünde keskin bir zekâ alâmeti olan müstehzi bir tebessümle dinlerdi- kemanî tatyos’a:

"-üstad, sen yaparsın ama çalamazsın; sen bestele, fakat ben çalayım, dediği ve hakikaten de öyle olduğu gibi cemil bey’in de eline geçen bir beste câzip bir hüviyet alırdı. filhakika vasil, tatyos’un cidden o fevkalâde peşrevlerini başka bir kıvraklık ve canlılıkla beraber, ufak ve şirin süsler ilâvesiyle çalardı. bir salı gecesi bizde kendi karcığar peşrevini vasil ve cemil’den dinlediği vakit şaşırmış, neşe ve heyecandan nasıl alkışlayacağını bilememişti. "

çok iyi nota bildiği halde zamanında tesbit edilmediği için eserlerinin çoğu unutulmuştur. aynı zamanda şair olan tatyos efendi, çok eserinin sözlerini kendisi yazmıştır. iyi bir bestekârdı ve üstün bir mûsikî anlayışı vardı. çağının gerekleri ve sanat anlayışına göre güzel saz ve söz eserleri bestelemiş, eserlerinde makamlarımızın geleneksel ifade özelliklerini başarı ile yansıtmıştır. tatyos efendi, saz eseri bestekârı olarak karcığar, sûznâk, rast peşrevleri; hüseyni, sûznâk, rast saz semaileri ve bazı şarkılarıyla şöhret ve hatırasını hâlâ aramızda yaşatmaktadır.

daha sonra sağlığı bozulan tatyos efendi’yi ahmed rasim gibi birkaç vefalı dostunun dışında arayan ve soran olmamış, son yıllarını büyük bir yoksulluk ve kimsesizlik içinde geçirerek 16 mart 1913 tarihinde ölmüştür. ölümünden sonra cebinden üç kuruş para çıkmış. kilise defterindeki ölüm kaydının meslek hanesine "çalgıcı" kaydı konan bu sanatkâr, ahmed rasim bey’in topladığı on-onbeş kişi ile kaldırılarak, kadıköy uzunçayır ermeni mezarlığına gömülmüştür. ahmed rasim bey, sözlerini de kendisinin yazdığı uşşak makamındaki "gamzedeyim devâ bulmam/garibim bir yuva kurmam/kaderimdir hep çektiğim/ağlarım hiç rehâ bulmam" güfteli eserine onun ömrünün hâsılasıdır" diyor. tatyos efendi, çatık kaşlı, pos bıyıklı, kısa boylu, tıknaz yapılı, kalender yaradılışlı, hafif şehlâ gözlü bir kimseymiş.

mûsikî repertuvarımızda bulunan eserleri , sekiz peşrev, altı saz semaisi, bir beste denemesi, muhtelif makam ve usûllerden bestelediği kırk yedi şarkıdan ibarettir.

kemanî tatyos efendi’nin eserleri

makam/tur/sarki/usul

hicaz / şarkı / bilsen ne bela geçti şu bi–çare serimden / sengin semai
hicaz / şarkı / gülşen–ı zevk–ı hayatın şimdi mehcurlardan / ağır aksak
hicaz / şarkı / nev–bahar–ı dehr içinde harsız gül mü olur / aksak
hicaz / şarkı / neydi maksudun senin bu hale koymaktan / aksak
hicaz / şarkı / şu mahzun gönlümü yar şad eylesin / curcuna
hicazkar / şarkı / ben çare ararken dil–ı bi–çareye senden / sengin semai
hicazkar / şarkı / mani oluyor halimi takrire hicabım / curcuna
hicazkar / şarkı / tir–ı çeşmin ta ciğer–gahımda hançerler vur / ağır aksak
hicazkar / şarkı / yok mudur ey mah–peyker zerre insafın ban / türk aksağı
hüseyni / şarkı / çektim elimi gayrı bu dünya hevesinden / curcuna
hüseyni / şarkı / gönül düştü yine gülzar–ı zevka / curcuna
hüseyni / şarkı / meskenim kuşe–ı zillet olalı şam–u seher / aksak
hüseyni / şarkı / ölürüm terk edemem ey gül–ı nev–reste seni / curcuna
hüseyni / şarkı sakı–ı bezm–ı elest–ı ruh iken şirin–güvar / düyek
hüzzam / şarkı / açtım yüzünü talat–ı didarına baktım / curcuna
hüzzam / şarkı / gözüm hasretle giryandır / aksak
isfahan / şarkı / akl–u sabrım gitti mahzun oldum ah / aksak
karcığar / şarkı / a gözüm bakma hevayi sözüne / aksak
karcığar / şarkı / göz süzüp yan bakışınlaa yine aldatma beni / aksak
karcığar / şarkı / güldün eğlendin perişan hal–u kaalimle bug / ağır aksak
karcığar / şarkı / hatırım rahatsız etmezse seni / curcuna
karcığar / şarkı / kemend–ı zülf esiri zülf–ı yar oldum / aksak
karcığar / beste / o mah–tabı aceb gösterir mi bana felek / zencir
karcığar / şarkı / söyle çeşm–ı ela sen nur–ı imanım mısın / ağır aksak
kürdilihicazkâr / şarkı / ehl–ı aşkın neşvegahı kuşe–ı meyhanedir / ağır aksak
kürdilihicazkâr / şarkı / hoş geçen eyyamı cana her nefes ah özlerim / aksak
kürdilihicazkâr / şarkı / iltiyam–ı zahm–ı aşkın ah doktor çaresi / aksak
kürdilihicazkâr / şarkı / sohbetinle hoş geçen eyyamı cana özlerim / aksak
muhayyer / şarkı / uyandı bahtım artık etmem şekva felekten / sengin semai
müstear / şarkı / tağyir olunmuş guya havası / türk aksağı
neva’da uşşak / şarkı / gam–zedeyim deva bulmam / sofyan
nihavend / şarkı / cana firkatinle sinemi ben dağlarım / aksak
nihavend / şarkı / geçtikçe demler sehharelendi / sengin semai
nihavend / şarkı / meftunu gönül oldu o şuhane nigahın / sengin semai
rast / şarkı / beni dilgir ederken ah visali / aksak
rast / şarkı / bir gönlüme bir hal–ı perişanıma baktım / sengin semai
rast / şarkı / çeşm–ı celladın ne kanlar döktü kağıdhane / ağır aksak
rast / şarkı / iftirak–ıy can kederinle senin ey gül–beden / ağır aksak
rast / şarkı / mavi atlaslar giyersin / türk aksağı
rast / şarkı / mey–ı lalinle dil mestane olsun / curcuna
segah / şarkı / nice feryad edeyim ah aşk senden / aksak
suzinak / şarkı / afet misin ey hüsn–i mücessem bu ne halet / sengin semai
suzinak / şarkı / atf etme sakın hançer–ı müjganını nagah / sengin semai
suzinak / şarkı / cevher–ı ruhum musun ey melek / aksak
suzinak / şarkı / çeşm–ı celladı boyandı girdi artık kaanıma / ağır aksak
suzinak / şarkı / efendim nev–civanımsın / sengin semai
suzinak / şarkı / gel ela gözlüm efendim yanıma / müsemmen
suzinak / şarkı / gülşen–ı zevk–ıy hayatın şimdi mehcurlarda / ağır aksak
suzinak / şarkı / güzelim gözlüğünü çeşmine tak / aksak
suzinak / şarkı / hasretinle gün–be–gün olmakta halim ah bet / curcuna
suzinak / şarkı / suznak–ı ateş–ı gam yetiş feryada gel / aksak
suzinak / şarkı / suznak–ı fasl–ı aşkın söyleyim dinle yeter / aksak
şehnaz / şarkı / sevdi bir şuh–ı cihanı kim gönül / devr–i hindi
uşşak / şarkı / bu akşam gün batarken gel / aksak
uşşak / şarkı / nail–ı vuslat olan zinet–ı dünya bilmez / müsemmen
uşşak / şarkı / ol kadar ağlattın ki gülmek bana oldu haram / ağır aksak
uşşak / şarkı / rahmi yok bir yare düştüm el–aman gonca / ağır aksak
uşşak / şarkı / ruhum musun ey ruh–ı safa–bahş–ı cihanın / türk aksağı //

kaynak:

http://nihatkosar.kolayweb.com/426715637932.html

bana ’bunu yapan insan olamaz’ dedirten şarkılardan birkaçını yapan insan evladı, büyük bestekar.

bu da en babası:

(bkz: gamzedeyim deva bulmam)

http://fizy.com/#s/1ltx0o

edit: link, bakü saati (+2) baz alınarak verilmiştir. zira burada mezenin son peyniri yenmiş, masa toplanmak üzeredir.

hadi tatyos efendi yüzlerce yıl önce yazmış bitmiş gitmiş de bu şarkıyı tekrar hatırlatıp linki veren için geliyor:

(bkz: bunu yapan insan olamaz)

16 mart 1913 ölüm tarihi, kadıköy uzunçayır ermeni mezarlığına defnedilmiş.