sultan mehmed vahdeddin

babasi : sultan abdulmecid
annesi : gulistu kadin efendi
dogumu : 02 subat 1861
olumu : 15 mayis 1926
saltanati : 04 temmuz 1918 - 01 kasim 1922

hayati
sultan mehmed vahdeddin otuz altinci ve son osmanli padisahidir. babasi sultan abdulmecid, annesi gulistu kadin efendi’dir. 2 subat 1861 tarihinde istanbul’da dogdu. babasi sultan abdulmecid, sultan mehmed vahdeddin dogdugu yil, annesi gulistu kadin efendi de, o henuz cok kucukken vefat etmislerdi. cocuk denecek yaslarda hem oksuz, hem yetim kalan sultan mehmed vahdeddin, babasi sultan abdulmecid’in kadinlarindan sayeste kadin tarafindan buyutuldu.

sultan abdulaziz’in saltanati sirasinda henuz bir cocuk oldugu icin serbest yetisti. egitim ve ogrenimi ile agabeyi sultan ikinci abdulhamid henuz padisah degilken bile yakindan ilgilendi. sultan ikinci abdulhamid, saltanat yillarinda da bu tutumunu degistirmedi, ona hep deger verdi ve onu korudu. bu yuzden agabeyinin saltanat yillarinda rahat bir hayat yasadi.

sultan mehmed vahdeddin, cok okurdu, okudugunu iyi anlardi. ozellikle fikha ait eserler ilgisini cekmisti. kitabeti ve imlâsi duzgundu. zekî bir insandi, fikirlerini kâgit ustune aktarmakta zorluk cekmezdi. cok nazik bir insan olan sultan mehmed vahdeddin, viyana seyahati sirasinda hem yanindakileri hem de yabancilari nezaketine hayran birakmisti. az konusur, daha cok dinlemeyi sever ve birisini dinlerken pur dikkat kesilirdi.

sultan mehmed resad, padisah oldugu zaman, yas bakimindan sultan mehmed vahdeddin’den daha buyuk olan sultan abdulaziz’in oglu yusuf izzeddin veliaht idi.
yusuf izzeddin’in olumu uzerine veliahtliga sultan mehmed vahdeddin getirildi.

veliaht olarak bulundugu yillarda, birinci dunya savasi cikti. savas sirasinda osmanli devleti’nin veliahti olarak almanya’ya resmî bir gezi yapti. bu seyahatinde yaninda mustafa kemal de bulundu. sultan mehmed resad’in olumu uzerine, sultan altinci mehmed vahdeddin sani ile padisah oldu.

mondros mutarekesi
30 ekim 1918 tarihinde, limni adasinin mondros limani’nda bahriye naziri huseyin rauf orbay’in baskanligi’ni yaptigi osmanli heyeti ile ingiliz amiral calthorp’un baskani oldugu itilâf devletleri heyeti arasinda imzalanan mondros mutarekesi ile silahli catisma sona ermistir. i. dunya savasini bitiren bu antlasma aslinda cok agir sartlar tasiyordu. mondros mutarekesi aslinda osmanli devleti’nin yikilisini ongormekte; itilâf devletleri’ne osmanli devleti’nin herhangi bir bolgesine, guvenliklerini tehdit edecek bir durum nedeni ile isgal hakkini tanimakta idi.

mustafa kemal bu mutareke ile ilgili olarak sunlari soyluyordu; osmanli hukumeti bu mutareke ile kendini kayitsiz sartsiz dusmana teslim etmege muvafakat etmistir. yalniz muvafakat etmis degil, dusmanlarin memleketi istilâsi icin onlara muaveneti (yardimi) de vaad eylemistir. bu mutareke oldugu gibi tatbik edildigi takdirde memleketin bastan sona kadar isgal ve istilâya maruz olacagi suphesizdir.

mondros ateskes antlasmasi ile itilâf devletleri, baris antlasmasinin imzalanmasini beklemeden, turk topraklarinin taksimine giristiler. ateskes antlasmasinin 7. maddesi geregince, butun bir memleketin isgali icin itilâf devletleri’ne imkân veriyordu.

mondros ateskes antlasmasi’nin baslica hukumleri sunlardir:

1- canakkale ve istanbul bogazlarinin acilmasi, karadeniz’e serbestce gecisin temini ve canakkale ve karadeniz istihkâmlarinin itilâf devletleri tarafindan isgali saglanacaktir.

2- osmanli sularindaki butun torpil tarlalari ile torpido ve kovan mevzilerinin yerleri gosterilecek ve bunlari taramak ve kaldirmak icin yardim edilecektir.

3- karadeniz’deki torpiller hakkinda bilgi verilecektir.

4- itilâf devletlerinin butun esirleri ile ermeni esirleri kayitsiz sartsiz istanbul’da teslim olunacaktir.

5- hudutlarin korunmasi ve ic asayisin temini disinda, osmanli ordusu derhal terhis edilecektir.

6- osmanli harp gemileri teslim olup, gosterilecek osmanli limanlarinda gozaltinda bulundurulacaktir.

7- itilâf devletleri, guvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya cikmasi halinde herhangi bir stratejik yeri isgal etme hakkina sahip olacaktir.

8- osmanli demiryollarindan itilâf devletleri istifade edecekler ve osmanli ticaret gemileri onlarin hizmetinde bulundurulacaktir.

9- itilâf devletleri, osmanli tersane ve limanlarindaki vasitalardan istifade saglayacaktir.

10-toros tunelleri, itilâf devletleri tarafindan isgal olunacaktir.

11- iran iclerinde ve kafkasya’da bulunan osmanli kuvvetleri, isgal ettikleri yerlerden geri cekilecekler.

12- hukumet haberlesmesi disinda, telsiz, telgraf ve kablolarin denetimi, itilâf devletlerine gececektir.

13- askerî, ticarî ve denizle ilgili madde ve malzemelerin tahribi onlenecektir.

14- itilâf devletleri komur, mazot ve yag maddelerini turkiye’den temin edeceklerdir (bu maddelerden hic biri ihrac olunmayacaktir).

15- butun demiryollari, itilâf devletlerin zabitasi tarafindan kontrol altina alinacaktir.

16- hicaz, asir, yemen, suriye ve irak’taki kuvvetler en yakin itilâf devletlerinin kumandanlarina teslim olunacaktir.

17- trablus ve bingazi’deki osmanli subaylari en yakin italyan garnizonuna teslim olacaktir.

18- trablus ve bingazi’de osmanli isgali altinda bulunan limanlar italyanlara teslim olunacaktir.

19- asker ve sivil alman ve avusturya uyrugundan olanlar bir ay zarfinda osmanli topraklarini terk edeceklerdir.

20- gerek askerî techizatin teslimine, gerek osmanli ordusunun terhisine ve gerekse nakil vasitalarinin itilâf devletlerine teslimine dair verilecek herhangi bir emir, derhal yerine getirilecektir.

21- itilâf devletleri adina bir uye, iase nezaretinde calisacak bu devletlerin ihtiyaclarini temin edecek ve isteyecegi her bilgi kendisine verilecektir.

22- osmanli harp esirleri, itilâf devletlerinin nezdinde kalacaktir.

23- osmanli hukumeti, merkezî devletlerle butun iliskilerini kesecektir.

24- alti vilâyet adi verilen yerlerde bir kargasa olursa, vilâyetlerin herhangi bir kisminin isgali hakkini itilâf devletleri haiz bulunacaktir.

25- muttefiklerle osmanli devleti arasindaki savas, 1918 yili ekim ayinin 31 gunu mahallî saat ile ogle zamani sona erecektir.

sevr antlasmasi
ana hatlari 24 nisan 1920’de san remo kanferansi’nda kararlastirilan sevr antlasmasi, 11 mayis 1920’de incelenmek uzere osmanli hukumeti’ne verilmisti.

antlasmasi’nin kabulunu kolaylastirmak ve sevr hukumlerini uygulamak uzere, itilâf devletleri’nin tesvik ve destegi ile yunan ordusu da 23 haziran 1920’de anadolu’da ve trakya’da saldiriya gecti. bursa’nin, balikesir’in, usak’in ve nazilli’nin ardarda isgali ile sevr’in uygulanmasini saglamak ve antlasma maddelerinde herhangi bir degisiklige meydan vermemek bu saldirida esas amac olmustu.

sultan vahdeddin’in baskanliginda toplanan sûra-yi saltanat 22 temmuz 1920’de "zayif bir mevcudiyeti, mahva tercih edilmege deger" gorerek antlasma’nin onanmasina karar vermistir. tevfik pasa’nin, turk topraklarini parcalayan, millî seref ve haysiyetle bagdasmayan bu antlasmayi imzalamamasi uzerine damad ferit pasa tarafindan gorevlendirilen resat halis bey, hâdi pasa ve riza tevfik (bolukbasi) bey sevr antlasmasini 10 agustos 1920’de imzaladilar.

sevr antlasmasi’na gore, osmanli devleti parcalaniyor, turk milleti de yasama hakkindan yoksun birakiliyordu.

rumeli sinirimiz asagi-yukari istanbul vilâyeti olarak tayin olunuyordu. bati anadolu ( izmir ve havalisi) yunanlilara veriliyordu. guney siniri ise, mardin, urfa, gaziantep, amanos daglari ve osmaniye’nin kuzeyinden gecmekte ve bu sinirin guneyini fransa’ya birakmakta idi. doguda bayazit, van, mus, bitlis ve erzincan’i icine alan bir ermenistan, irak ve suriye arasinda bir kurdistan kurulacakti. bunun disinda, turkiye’ye birakilan topraklar nufus mintikalarina ayrilmakta; italyanlar antalya ve konya, fransizlar adana, sivas ve malatya bolgesi uzerinde, ingilizler de irak’in kuzey kisminda nufuz bolgeleri tesis ediyorlardi. istanbul’da ise hukumet ve padisah oturacak fakat, istanbul milletlerarasi bir sehir olacak, bogazlar’da ordusu, donanmasi, butcesi ve organize kuruluslari ile bir komisyon bulunacakti. turklere birakilan bolge, hakimiyet hakki en agir sekilde sinirlanmis, ankara ve kastamonu vilâyetleri ve dolaylari idi. sevr’e gore, memleket dahilinde bulunan azinliklar turklerden daha fazla haklara sahip oluyor, vergi vermeyerek, askeri hizmet yapmayarak imtiyazli (ayricalikli) bir durumda bulunuyordu. turk tabiyetinden cikanlar bircok yukumluluklerden kurtuluyorlar, yeniden hic kimsenin turk tabiyetine de girmesine musade edilmiyordu.

devletin askerî kuvveti, her bakimdan sinirlanarak azamî miktar 50.700 kisi olacak; tank, agir top, ucak bulunmayacakti. askerlik de gonullu olacak, donanma ise 7 gambot ve 6 torpidodan ibaret olup, donanmada denizalti da bulunmayacakti. diger taraftan mâlî ve iktisadî hukumler, osmanli hukumeti ile meclisin yetkilerini hice saydiracak sekilde sinirlayici ve kulfet teskil eder mahiyette olup, osmanli devleti’ni itilâf devletlerinin musterek somurgesi haline getiriyordu. ingiliz, fransiz ve italyan devletlerinin temsilcilerinden kurulu mâli komisyon, osmanli devleti’nin gelir ve giderlerini duzenlemekte ve devletin yetkilerini devletlik sifati ile bagdastirilmayacak sekilde baglamakta idi.

sevr antlasmasi’nin osmanli hukumeti’nce imzalanmasi, anadolu’daki millî mucadele azmini kuvvetlendirmis, halkin istanbul hukumeti’nden umitlerini kesmesine neden olmustur.

buyuk millet meclisi 19 agustos 1920 tarihli toplantisinda, sevr antlasmasi’ni imzalayan ve bunu onaylayan sûra-yi saltanat’ta bulunanlari vatana hiyanetle itham ederek vatansiz sayilmalari kararini aldi. ayni zamanda buyuk millet meclisi hukumeti bu antlasma ile kendini hic bir surette bagli gormedigini de ilân etti.

kurtulus savasi
osmanli devleti birinci dunya savasina almanya’nin yaninda katilmisti. agir ve yorucu savaslardan cikmis osmanli kuvvetleri savas sirasinda kahramanca carpismalarina ragmen, dusman kuvvetlerinin tum yurdu isgal etmelerine karsi koyamamislardi. bu siralarda imzalanan mondros ve sevr antlasmalari, osmanli devleti’ni tamamen yok etmeye ve turk yurdunu parcalamaya yonelik hazirlanmisti.

sultan mehmed vahdeddin osmanli mebusan meclisi’nin toplanmasina karar verdi. toplanan meclis dusman devletlerin gorusleri disinda bir karar alarak misak-i millî’yi kabul etti. bunun uzerine ingilizler istanbul’u resmen isgal edip osmanli mebusan meclisi’ni dagittilar.

19 mayis 1919 yilinda samsun’a cikarak millî mucadele hareketini baslatan mustafa kemal pasa ve arkadaslari anadolu’daki direnis hareketini orgutlediler. kongreler, kuva-yi milliye direnisleri gerceklestirildi. nihayet 23 nisan 1920’de tbmm’nin ankara’da acilmasina karar verildi.

turk milleti, canini ve malini hice sayarak girdigi kurtulus savasi’ndan muzaffer cikmis, dusmanlar vatan topraklarindan atilmisti. baskomutan mustafa kemal pasa idaresinde buyuk bir zafer kazanilmisti. yeni meclis saltanatin kaldirilmasi ve osmanli hanedaninin turk topraklarindan cikarilmasini istemisti.

istanbul’dan ayrilisi
hayatini tehlikede goren sultan mehmed vahdeddin, istanbul’daki isgal kuvvetleri komutanina bas vurarak ingiliz devletine siginmak istedigini bildirdi. 17 kasim 1922 sabahi isranbul’dan malaya isimli bir ingiliz zirhlisi ile ayrildi.

saraydan ayrilisindan sonra vahdeddin once malta’ya, daha sonra hicaz’a gitti.

mekke’de bir sure kaldiktan sonra italya’nin san remo sehrine giderek vefatina kadar orada kaldi.

olumu
sultan mehmed vahdeddin, san remo’da kalp yetmezliginden dolayi 15 mayis 1926 gunu 65 yasinda vefat etti. vatan topraklarina gomulmek en buyuk arzusuydu. ancak bunun mumkun olmayacagini bildigi icin en azindan halki musluman olan bir ulkenin topraklarina gomulmek istemisti. sam’daki selâhaddin eyyubi turbesi’ni secmisti ve bu son arzusuydu.

cenazesi alacaklilarin haciz koymalari yuzunden bir sure ortada kaldi. ancak devrin suriye devlet baskani ahmed nami bey, olayi duyunca cok uzuldu ve butun borclarini odeyerek, cenazesini suriye’ye getirtti. ancak topraga verilmeyi cok arzuladigi selâhaddin eyyubi turbesi doluydu. ahmed nami bey, sultan mehmed vahdeddin’in cenazesinin sultan selim camii’nin bahcesine gomulmesini sagladi.

(bkz: vahdeddin)