şeyh bedreddin

asıl adı bedrettin mahmut bin kadı simavna’dır. babası kadı mahmut israil ve annesi sonradan müslüman olan ve melek hatun adını alan simavna tekfurunun kızıdır. büyük bir alim ve düşünürdür. vahdeti vücut (varlığın birliği) düşüncesine karşı vahdeti mevcut düşüncesini savunmuştur. ona göre doğa ve tanrı bir ve aynı şeydir. farklılıkların ve karşıtlıkların ortadan kalktığı mutlak varlık, birlik olarak tanrı ve çokluk olarak da doğa ya da evrendir. mutlak varlık madde ve ruh biçiminde ortaya çıkar. bunları birbirinden ayırmak imkansız diyen ve ruh ve maddeyi eş gören bedrettin bu yönüyle mutasavvıflardan ayrılır. mülkiyette ortaklığı savunur. kadın hariç her şeyin ortaklaşa kullanılabileceğini söyler. tek tanrılı bütün dinlerin aynı olduğunu, cennet ve cehennemin dünyevi, ayetlerin birer simge olduğunu dile getirmiştir.

(bkz: ben de halimce bedreddinem)

asıl adı mahmut olan kişidir osmanlı tarihi içinde şeyh bedreddin tam bir muammadır aleviler onu börklüce mustafa ve torlak kemal gibi bir alevi dedesi olarak görür osmanlı tarihçileri ise islam hukukçusu olduğunu sonradan şeyhliğe özendiğini söyler.

yagmur ciseliyor,
korkarak
yavas sesle
bir ihanet konusmasi gibi.

yagmur ciseliyor,
beyaz ve ciplak murted ayaklarinin
islak ve karanlik topragin ustunde kosmasi gibi.

yagmur ciseliyor,
serezin esnaf carsisinda,
bir bakirci dukkâninin karsisinda
bedreddinim bir agaca asili.

yagmur ciseliyor.
gecenin gec ve yildizsiz bir saatidir.
ve yagmurda islanan
yapraksiz bir dalda sallanan seyhimin
cirilciplak etidir.

yagmur ciseliyor.
serez carsisi dilsiz,
serez carsisi kor.
havada konusmamanin, gormemenin kahrolasi huznu
ve serez carsisi kapatmis elleriyle yuzunu.

yagmur ciseliyor.


nazim hikmet, seyh bedrettin destani.
ayrica bilmem kac yil once yazilmis, cogu zaman destandan alintilarla ve insanda semah donme arzusu yaratan semah gosterileriyle dolu,dekorun sadece insendan olustugu,yeni izin cikmasi sebebiyle gecen sene devlet tiyatrolari tarafindan sahnelenen ayni isimli bir oyun da vardir..

ercüment çizere göre tarihteki en büyük saygısızlardan biri.

(bkz: siktir lan)

osmanli’daki fetret devri doneminde sehzadeler arasindaki mucadele sirasinda bayezid’in ogullarindan suleyman celebi ile savasarak edirne’yi ele gecirmesi sonrasinda kazaskerlige tayin edilerek siyasi hayata atilmistir.musa celebi’nin kardesi mehmed celebi karsisinda yenik dusmesiyle 1413’te seh bedreddin ailesi ile birlikte iznik’e surgun edildi. kendisine 1000 akce maas baglandi fakat bu durumu kabulenmeyerek siyasi teskilatlanmayi saglamak uzere harekete gecti. borkluce mustafa’yi aydin ve civarinda propaganda faaliyetleri icin gorevlendirdi. borkluce aydin ve karaburun’da binlerce sempatizan topladi. ancak onun bu faaliyetleri nedeniyle kendisinin sorumlu tutulacagindan kaygilanan ve bu gelismelerin isyan hareketi baslatma imkani hazirladigini dusunen seyh, goz hapsinde olmasina ragmen muhtemelenen 1416’da iznik’ten kacmayi basarmis, kastamonu’ya giderek isfendiyar bey’e siginmistir. tatar iline ulasmak niyetinde iken bu amacina ulasamamistir. bunun uzerine sinop limani’ndan bir gemiye binerek rumeli’ye gecmistir. once zagra, oradan da silistre, dobruca ve deliorman’a gitmis ve buraya yerlesmistir. burada taraftarlari oldukca hizli bir sekilde artmistir.bu uc isyancinin basarilarindan endiselenen sultan mehmed, seyh’in uzerine buyuk bir kuvvet gondermistir. borkluce mustafa ve torlak kemal bozguna ugratilmis, seyin adamlari dagitilarak, sey esir alinmistir. padisah’in emriyle bir heyet kurularak seyh yargilanmistir. bu heyet seyhin, mali ve ailesi korunmak sartiyla idamina karar vermistir. bu fetva uzerine seyh bedreddin 1420’de serez’de idam edilmis ve burada defnedilmistir. 1961’de kemikleri, sultan mahmud’un divanyolu’ndaki turbesi haziresine defnedilmistir.http://www.osmanli700.gen.tr/

(bkz: seyh bedrettin isyani">[gbkz]seyh bedrettin isyani)
(bkz: seyh bedrettin destani">[gbkz]seyh bedrettin destani)

çağından 500 yıl sonra yaşamış alimdir.
türk topraklarında yaşayan ilk sosyalist olarak tanımlanmaktadır- o zamanlar sosyalizm kavramı olmadığı halde. iranlı bir bilginin düşüncelerinden yararlanmış ve marx’a kanal olmuştur.

nazım hikmet’in bu şahsa ithafen şiir yazması da siyasi görüşleri nedeniyledir.

15.yüzyılda osmanlı imparatorluğunda yaşamış olan ve bir dönem kazaskerlik yapmış mutasavvıf. fetret devri’nde çıkardığı isyan ile bilinir. osmanlı yönetiminden memnun olmayan köylü ve dervişleri arkasına almıştır. şeyh bedrettin’in amacı gayrimüslim-ortodoks mülüman- heteredoks müslüman ayrımı yapmaksızın, osmanlı tebaasındaki tüm insanların eşit olduğu bir ortak yaşamın inşasıdır. bazı bölgelerde ağa-bey hükmünü ortadan kaldırarak köylülerin ortak üretimini ve eşitlikçi paylaşımı sağlamayı başarmıştır da. "yarin yanağından gayrı her şey ortak."

kızılbaş’ların yanısıra, börklüce mustafa ve torlak kemal de şeyh bedrettin’in en büyük destekçileridir. aydın ve manisa dolaylarında köylüyü örgütleyerek isyana en büyük desteği vermişlerdir. hatta aydın’ın ortaklar beldesinin adının burada kurulan komünal yaşamdan geldiği söylenir.
direnişler osmanlı ordusuna epey zarar verir, fakat sonunda isyanlar bastırılır. börklüce mustafa öldürülür, torlak kemal idam edilir. şeyh bedrettin ise serez’de asılır.
nazım hikmet şeyh bedreddin destanı’nda yenilgiyi şöyle anlatır:

"hep bir ağızdan türkü söyleyip
hep beraber sulardan çekmek ağı,
demiri oya gibi işleyip hep beraber,
hep beraber sürebilmek toprağı,
ballı incirleri hep beraber yiyebilmek,
yârin yanağından gayrı her şeyde
her yerde
hep beraber diyebilmek için
on binler verdi sekiz binini..

yenildiler.

yenenler, yenilenlerin
dikişsiz, ak gömleğinde sildiler
kılıçlarının kanını."