safiyuddin ishak

şeyh safiyüddin ishak erdebili (doğ. 1252 erdebil-ölm.1334)

safevi hanedanına ismini veren kişidir. kendisi kuzey iran’da bulunan gilan vilayetinde ikamet eden büyük bir sufi mürşit olan şeyh zahid gilani’nin damadı ve halefidir. bazı kaynaklarda kurduğu tarikatın ilk olarak türkmenler arasında yaygınlaşmasından ötürü kendisini köken olarak türkmen asıllı olarak ifade edilse de batılı kaynakların ekseriyeti iran ve kürt kökenli olabileceğini ağırlıklı olarak vurgulamaktadır.

şeyh safiyüddin ayrıca şairlik yönü olan birisidir. kendisinin azeri dilinin fars lehçesinde kürtçeye yakın bir eseri mevcuttur.

şeyh safiyüddin’e şeyh zahid gilani’nin zahediye adı ile anılan öğretileri miras kalmış,ancak o daha sonraları bu öğretileri kendi tasavvuf öğretisine dönüştürerek safeviye adı ile anılmasını sağlamıştır. şeyh zahidi’nin kızı bibi fatıma ile nikahlanarak şeyhi ile akrabalık bağı kurmuş ve onun en gözde talebesi olmuştur. şeyh safiyüddin’de bir önceki evliliğinden olan kızlarından birini şeyhin ikinci büyük oğlu ile nikahlayarak akrabalık bağını sağlamlaştırmıştır. bunu takip eden 170 yıl boyunca safeviye tarikatı siyasi ve askeri güç kazandı ve sonunda safevi hanedanlığı tesis edilerek gücünün zirvesine ulaştı.

şeyh safiyüddin’in şiirlerinin çok azı ancak günümüze ulaşmıştır. eserleri eski farsça ve tatice (azericenin farsçaya yakın bir türü) yazılmış, günümüzde dilbilimi olarak öneme sahiptir bu eserler.

tarihçi minorsky bunun yanında şeyh safiyüddin ve şeyh zahidi’nin soyağaçlarının farklı olduğunu yazmaktadır. o’na göre şeyh safiyüddin’in soyu vaktiyle varlıklı ve gilan’da yaşamış biri olan ve sonra kürt emirine bağlı olaraktan erdebil’i yöneten firuz şah’a dayanmaktadır. minorsky şeyh safiyüddin’in ali bin ebu talib’in neslini izleyerek geldiği iddiasıyla hak talebinde bulunduğundan bahsetmektedir. ancak minorsky bu iddiaya şüpheyle yaklaştığını ifade etmekte ve ayrıca şeyh safiyüddin’in kürt kökenli olabileceği hakkında hiçbirşeyden bahsetmemektedir.