roma antlaşması

(treaty of rome) avrupa ekonomik topluluğu’nun 1 ocak 1958 tarihinde yürürlüğe giren kurucu antlaşması’dır. avrupa atom enerjisi topluluğu antlaşması da roma antlaşması ile aynı tarihte yürürlüğe girmesine rağmen, euratom antlaşması adıyla anılmaktadır.

1 ocak 1952 tarihinde yürürlüğe giren akçt antlaşması’nın kazandığı başarıdan sonra altılar, yalnız demir-çelik ve kömür alanlarında değil, tüm ekonomik faaliyetlerde bütünleşme yolunu benimsemişlerdir. siyasi bütünleşme umutlarının avrupa savunma topluluğu’nun kurulamamasıyla birlikte büyük ölçüde yitirilmesi sonucu, ekonomik bütünleşmenin zaman içerisinde siyasal bütünleşmeyi de beraberinde getireceği, bu sayede avrupa ülkeleri arasında savaşların engelleneceği düşüncesiyle ekonomik entegrasyon çalışmalarına ağırlık verilmiştir.

bu düşünceler çerçevesinde 1 haziran 1955 tarihinde italya’nın messina kentinde düzenlenen dışişleri bakanları toplantısında, aet ve euratom anlaşmalarının hazırlanmasına karar verilmiştir. messina konferansı’yla başlayan çalışmalar sonucunda 25 mart 1957 tarihinde almanya, fransa, italya, belçika, hollanda ve lüksemburg arasında roma ve euratom antlaşmaları imzalanmıştır. sonuç olarak akçt ile beraber üç avrupa topluluğu oluşmuştur. ancak bu topluluklar arasında en önemlisi, roma antlaşması’yla kurulan ve 1993 yılında adı avrupa birliği olarak değişen avrupa ekonomik topluluğu’dur.

roma antlaşması’nın orijinal metni öncelikle, aet’yi kuran ülkelerin temel entegrasyon modeli olarak benimsedikleri ortak pazar’ın oluşturulmasına yönelik hükümler içermektedir. bu çerçevede ilk olarak malların serbest dolaşımının sağlanması için, başta miktar kısıtlamaları ve gümrük tarifeleri olmak üzere üye ülkeler arasında ticareti kısıtlayıcı tüm engellerin kaldırılması ve üçüncü ülkelere karşı ortak gümrük tarifesi benimsenmesi yoluyla bir gümrük birliği oluşturulması öngörülmüştür. bunun yanı sıra mallar, hizmetler, kişiler ve sermayenin serbest dolaşımının tam olarak sağlanması için, üye ülkelerin bu konulardaki mevzuatlarının ve politikalarının uyumlaştırılmasını öngören hükümler de antlaşma’da yer almıştır.

ancak roma antlaşması yalnızca ortak pazar’ın kurulması yönünde bir girişimi ifade etmemektedir. antlaşma, başta topluluğun temel politikalarından biri olan ortak tarım politikası (otp) olmak üzere, topluluk düzeyinde ele alınacak ortak politikaları da belirlemiştir. roma antlaşması’nın orijinal metninde yalnızca tarım ve ulaştırma alanlarında ortak bir politika belirlenmiş, ancak zaman içerisinde antlaşma’da yapılan değişikliklerle ortak ticaret politikası, ekonomi ve para politikaları gibi politikaların yanı sıra, tüketicinin korunması, çevre, eğitim, sanayi, kamu sağlığı gibi birçok alanda da ortak politikalar geliştirilmiştir.

roma antlaşması’yla ayrıca, topluluğun temel organları (konsey, komisyon, parlamento ve adalet divanı) ile karar alma mekanizmaları da oluşturulmuş, politikaların hayata geçirilmesi ve üye ülkeler arasında bütünleşme sağlanması için gerekli bazı kurumsal yapılar (avrupa yatırım bankası gibi) ve destek mekanizmaları (avrupa sosyal fonu gibi) belirlenmiştir. başta üye devletlerin eski sömürgeleri olmak üzere üçüncü ülkelerle sağlanacak işbirliği çerçevesi de roma antlaşması hükümleri arasında yer almıştır.

(bkz: avrupa birliği adalet divanı)