miletos

gene bir arkeoloji yazımla sizlerle beraberiz. bu yazımızda sizlere anadolu ve iyonya (ionya) arkeolojisinde çok önemli bir yer işgal eden miletos ile ilgili malumatımızı aktaracağız. aktaracağız ki, sözlük kalkınsın, güzelleşsin, taş gibi olsun, arkeoloji meraklıları aşka gelsin. değil mi efenim? evet. o halde başlıyoruz, kemerlerinizi bağlayınız ve kendinizi arkeolog xerxes’in muhteşem anlatışına bırakınız.

başlıktan da anlayacağınız gibi konumuz miletos şehridir. belki duymuşsunuzdur miletos, "milet" şehridir. hititçe kaynaklarda "milawanda" olarak geçmektedir. miletos iyonya arkeolojisinin olmazsa olmaz denilen yerleşim yerlerinden biridir. batı anadolu’daki ion uygarlığının en gözde kentidir miletos. miletos bugünkü manisa ilinin söke ilçesinde yer almaktadır. kent ilk kurulduğunda denize nazır bir yerdeydi, fakat büyük menderes ırmağının taşığı alüvyonların denizi doldurmasıyla kent bugün denizden oldukça uzak bir konumdadır.

miletos’un kuruluşu çok eskilere dayanmaktadır. millattan önce 2000 yılının ortalarından itibaren yunanistan’dan göç edip batı anadolu’ya göç eden mikenler’in büyük bir çoğunluğu miletos’a yerleşmiş ve burada miletos kentini kurmuşlardır. buradan yapılan geniş kapsamlı kazılarda miken uygarlığına ait olduğu apaçık bir şekilde belli olan çömlekler bulunmuştur. burada bulunan çömlekler çok önemlidir çünkü çömleklerin yapılışındaki teknik ve materyal miken kökenli yani dolayısıyla yunanistan kökenlidir. zaten hititçe kaynaklarda, örneğin "annuwanda yazıtında" miletos’da miken uygarlığından bahsedilmektedir ama yazıtta miken yerine "ahhiyawa" diye bahsedilir mikenlerden.

miletos, millattan önce 7. ve 6. yüzyıllarda en görkemli dönemini yaşamıştır. daha önce de söylediğim gibi yunanistan’dan batı anadolu’ya göç eden yunanlılar buralarda çok sayıda kent devletleri kurmuştur. işte miletos da bu kentlerin en görkemlilerinden biridir. miletos, burada kurulan iyonya federasyonunun (ionian league) merkezi oldu. millattan önce 545 yılında persler batı anadolu’da çok sayıda ion kentini işgal etti. fakat bir tek miletos, perslerle barış yaparak bağımsızlığını sürdürdü. fakat persler, iyonyalılar ile kolonileri arasındaki bağlatılarını kesince, miletos şehri perslere karşı bir ayaklanma başlattı. ilk başlarda bu ayaklanma başarılı oldu, persler zorluk çekti ama sonunda persler üstün geldi ve miltos şehrini cezalandırarak bu kenti yakıp yağmaladı.

miletos kentinin 4 adet limanı vardı. en önemli limanı kentin batı yakasında yer alan aslanlı liman’dır. bu liman kentin savunması açısından çok büyük önem taşıyordu. bu limanın girişi çok dar olduğu için zincirlerle kapatılıyor ve böyle süper bir deniz üssü meydana geliyordu.

miletos kentinde en dikkat çeken yerlerden biri de tiyatro’dur. miletos tiyatrosu hakikaten çok görkemli bir tiyatrodur ve tam tamına o dönemdeki mimari ustalığı yansıtmaktadır. bu tiyatro 3 yapı evresi geçirmiştir. millattan önce 4. yüzyılda yapılan bu tiyatro, helenistik ve roma döneminde genişletilerek tam bir kompleks haline getirildi. sahne sütunlarla süslenmiş olup, ayrıyeten 4 sütunlu şeref köşesi vardır bu tiyatroda. bu tiyatronun 15,000’den fazla kişiyi alma kapasitesi vardır.

miletos’da dikkat çeken önemli bir yapı, roma imparatoru marcus aurelius’un eşi faustina tarafından yaptırılan faustina hamamı’dır. bu hamam tipik bir roma hamamında olması gereken sıcak oda, soğuk oda, havuz gibi özellikleri barındıran bir hamamdır. burada çok değerli heykeller bulunmuştur. nedir bu heykeller? mitolojide esin tanrıçaları olarak musalar (muse) heykelleri bulunmuştur.

miletos’da yer alan bir diğer önemli yapı, tanrı apollo’ya ithaf edilen delphinion’dur. burası kentin kutsal merkeziydi. helenistik dönemde yapılmış olup, roma döneminde değişikliğe uğramıştır. 50 metre eni 60 mete boyu olan bir yapı olup, 5 basamaklı anıtsal bir yoldan girilirdi buraya.

kentte 160 metre uzunluğunda bir agora vardı. burası kentin pazar yeri ihtiyacını karşılıyordu. miletos’da diğer dikkat çeken yapıları şöyle sıralamak mümkündür: virgilius kapito hamamı, kent meclisi, dor düzeninde stoalar, gymnasion ve anıtsal çeşme.

bir arkeolog olarak şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki, miletos şehri iyonya arkeolojisinin en önemli kentlerinden biridir. burada bulunan arkeolojik değeri olan eserler özellikle ion medeniyeti hakkında bizlere bir fikir vermektedir.

budur...

ayrıca bilim dünyasına çok sayıda önemli bilim adamı yetiştiren bir şehirdir miletos. düşünür ve bilim adamı thales, anaksimandros, anaksimenes, coğrafyacı hekataios, kent planlamacısı hippodamos ve istanbul’daki ayasofya’nın mimarlarından isidoros gibi önemli kişiler miletos’tan çıkmıştır...