la divina commedia

dantenin toskana italyancas ile ve yüksek bir üslûpla yazdığı divina commedia, italyan edebiyatında bir güneş gibi parlamaktadır. kendi üslûbunu kendi icat eden, italya’yı edebî bir lisan mevkiinde çıkaran dante, bu muhalled eserile italyan dilinin ziyneti ve örneği olmuştur.

danteden bir buçuk asır sonra ingiltere kıraliçesi elizabet devrinin yüksek ve şa’şaalı zamanları şekispiri yetiştirdiği gibi, orta çağdaki katolikliğin yüksek ve imanlı devri de dante’nin dehasına inkişaf vermiştir. bu devirde gotik san’atı ve mimarisi ilerliyor, büyük gütik kiliseleri yapılıyor, hukuk ve ilahiyat tedris eden üniversitelerin nüfuzu artırıyor, edebî bir eserin doğmasına, büyük bir edip ve şairin yetişmesine zaman çok müsaid bulunuyordu.

işte böyle bir zamanda yüksek düşünceli, açık ve tok sözlü, teşebbüslerinde cüretli ve akıllı bir adam olan dante kendini gösteriyordu. yine bu dante; bilgi, icat ve muhayyile kudreti itibarile yer ve gök yüzünün tasvirlerile eşsiz eseri olan ilâhi komediyi yazıyordu. bu eseri 1300 senesi’nin paskalyadan iki gün evvelki cumasında yazmağa başlamış, büyük paskalyanın pazar gününde bitirmiştir. arada ufak fasıla vermek suretiyle epeyce uzamıştır.

divina commedia, üç bölüme ayrılır:

cehennem, âraf, cennet:

ilahi komedinin birinci kısmını teşkil eden:

cehennem, 34 kantodan mürekkep 4720 mısra’lı bir kesidedir. bu uzun manzumede dante, “cehennemi geniş mahruti bir uçurum halinde görür ki inişlere ayrılmış uzun ve dar çıkıntı veya daireler şeklinde darlaşan taraçalarla arzın merkezine varır. hakikaten delâlete düşmüş ruhun günahına göre mücazat görmesi gibi indikçe günahlar ve azaplar artar. dokuz kat veya daire içinde cehennemin müthiş ve korkunç bütün safhaları gösterilir. burada virjil ona rehperlik eder.

araf, 33 kantodan mürekkep 4755 mısra’dır. bu manzume de cehennem ile cennet arasında geçen endişeli anları tasvir eder. burada virjil ateşten duvarın arkasında kendisini beatris’in beklediğini fısıldar. dante de hemen ateşin içine atılır. âraf sekiz daire veya çenbere taksim olunarak tasvir edilmiştir.

cennet, 33 kantodan mürekkep cem’an 4758 mısra’dır. burada “beatrice (beatrice) semavî bir saffet ve halâvetle görünür. şaire cennette rehberlik etmek üzere, meskeninden dokuzuncu cennete iner. onu elinden tutarak birlikte” yıldızdan yıldıza uçurur.

nasıl virjil onu cehennemin katlarında gezdirdiyse, bu sefer de beatrice, cennetin dokuz katında gezdirir. onu uhrevî hayatın bütün yüksek saadetlerini gösterir. oradan yer yüzüne baktırır.

arşıâlâ, burası saf bir nur, saf bir aşk, saf bir saadetti. burada dantenin gözleri kamaştı, heyecanından titreyerek şaşırdı. duada bulundu. niyazı kabul olunarak gözlerinden nur perdesi kalktı isayı gördü.

bu büyük keside veya manzum eser bütün devrin tasviridir. on üçüncü ve on dördüncü asırların içtimai ahvalini ve beşerin efkârını fevkalâde bir surette tersim eyler. uzun bir uykunun müthiş kâbuslarile çırpındıktan sonra ilerilemiş olduklarından şüphe edilmeyen memleketlerde zuhuru evvelden keşfedilen yeni bir âlemin uyanmakta olduğu hissini verir. zaten okadar koyu bir zulmet içinde bunalmış olan italya me’ut tesadüflerin yardımile barbarlık bağlarından çözülüp kurtulmağa başlamıştı.

ilâhi komedi; sanki geçmiş zamanların girdaplarına batıp gömülü kalmış olmasından evvel bütün orta çağın hulâsası olarak vücuda gelmiştir.

ilâhi komedi matbaacılığın icadından evvel 600 nüsha el ile yazılarak etrafa yayılmıştı. sonra bütün dillere çevrilmiştir. 300 den fazla tercemesi vardır. bu eseri tefsir ve medh yollu eserler, risaleler, haşiyeler nihayetsizdir. dante’ye ve cehenneme dair yapılmış tablolar sayısızdır. dante’nin biyografisine ait pek mühim ve meşhur eserler yazılmıştır. italya dante’yi en büyük italyan şairi olarak tanımış ve onun hakkında pek çok merasim yapmıştır.

dante’nin şöhreti yalnız italya’ya münhasır kalmayıp bütün dünyaya yayılmış ve beynelmilel bir ehemmiyet kazanmıştır. “ilahi komedi” klâsik eserlerin en yükseği ve en kıymetlisidir.

bu büyük eser birinci defa olarak hilminin koleksiyonu içinde çıkıyor. eseri büyük bir vukufla dilimize çeviren hamdi varoğlu’nun gayreti takdire şayan bir himmettir. kitaphanem de bu eseri büyük bir fedakârlıkla ve resimli olarak basmakla, kitabın başına dante’nin hayatını yazıp ilâve etmekle memleketine naçizaen bir hizmette bulunduğuna kaildir.


"...kimi hukuk, kimi tıp peşinde koşar,
kimi umudunu papazlığa bağlar,
kimi zorbalıkla, yalan dolanla hüküm sürer,
kimi çalıp çırpar, kimi alıp satar,
kimi şehvet bataklığına saplanıp
vakit yitirir, kimi de miskinlik ederken,
bütün bunlardan arınmış olan ben,
beatrice ile birlikte gökyüzünde
sevgi ile ağırlanmakta idim."

(cennet, xi.kanto, 4-139)