ilk bozkır olayı ve izmit mutasarrıfı

-ilk bozkır olayı ve izmit mutasarrıfı’nın karşı koyması-

nutuk’tan...

efendiler, istanbul hükûmeti tarafından kolordu komutanı olarak konya’ya gönderilen sait paşa’yı 30 eylülde istanbul’a geri gönderdik. konya valisi kaçak cemal bey’in kaçışından önce tertiplediği ilk bozkır olayının önüne geçmek için, 20’nci kolordu ve niğde’de 11’inci tümen vasıtasıyla ve bunların yardımlarıyla gerekli ted­birler alınarak, istanbul’un, çıkmasını beklediği olayları önledik. ereğli, bolu, adapazarı, izmit dolaylarında kurulmasına çalışılan kuva-yı milliye teşkilâtı, eylül ayının son günlerinde büyük bir hassasiyet göstermeye başladı. o çevrelerdeki kuva-yı milliye liderleri, kabinenin direnmesi halinde istanbul’a harekete hazır bulunduklarını bildiriyorlardı. bu hu­susu, 28 eylülde, bütün memlekete ve tabiî olarak istanbul’a da bir ge­nelgeyle bildirdik. ancak, izmit şehrinde, 2 ekim günü olumsuz denebi­lecek yeni bir durum karşısında kaldık. o tarihte, izmit mutasarrıfı, suat bey adında bir zattı. kendisini telgraf başına çağırdık. son günlerde yapılan tebliğlerin hepsinin alınıp, gereklerinin yerine getirilip getirilmediğini sordum. mutasarrıf bey, yaptığı açıklamada diyordu ki: «yapılan tebliğleri aldım. anlaşmazlık ve karışıklık olmaması için halkı serbest bırakarak dinlemeyi en doğru hareket saydım. olumsuz söylenti­ler vardır. hey’et-i temsiliye’den açıklama istemek ve özellikle maksadın ittihat hükûmeti’ni önceki şekliyle yeniden diriltmek olup olmadığını kesin olarak anlamak kararındadırlar. bendeniz en tarafsız bir kimse olarak huzur ve güvenliği koruma görevini yüklenmiş bulunuyorum. her kim ve her ne için olursa olsun, sonucu bilinmeyen bir maceraya başka­larını sürüklemeyi doğru bulmam. tedbirli ve ihtiyatlı hareket etme yan­lısı olduğumu bütün tecrübelerime dayanarak arz ederim» (belge: 120).

verdiğim cevap aynen şu idi:

sivas, 2.10.1919

suat bey’e

c — izmit’te en küçük bir anlaşmazlık ve karışıklığa meydan vermemek asıl görevimiz olduğu gibi, tarafımızdan da özellikle rica edilmiş bir husustur. millî teşkilât ve mücadelemizin meşru maksadını ve niteliğini gerek zâtıâlînize gerek izmit’teki birçok kimseye ve bütün dünyaya karşı yazmış ve yazmakta bu­lunduğumuz bildiri ve açıklamalarla, en kinci düşmanlarımıza bile anlatmış oldu­ğumuza şüphemiz kalmamıştır. artık, ayak takımının dedikodusundan öteye bir değeri olmayan söylentilerin, karar verme konusunda etkili olabileceğine imkân vermiyoruz. bundan başka, eğer halkın açıklanmasını istediği noktalar var idiyse, bunlar neden derhal bize sorulup, çözüme kavuşturulmamış bulunuyor. siz, ta­rafsız olarak kalmayı tercih buyuruyorsunuz. oysa, tuttuğunuz yol kesinlikle ta­rafsızlık yolu olamaz. çünkü, siz milletin meşru mücadelesine karşı tarafsızlık iddiasında bulunduğunuz halde, haince davranışları ile kanun dışı ve aslında yok hükmünde olan ferit paşa kabinesi’nin memurluğunu yapmakla meşgulsünüz. ittihatçılığın diriltilmesi ile uğraşacak kısır görüşlülerden olmadığımı siz pek güzel anlayabilirsiniz. size en temiz duygularla ve fakat bütün kesinliği ile şunu arz ederim ki, siz artık ferit paşa kabinesi’ne güven duymuyor iseniz, bunu dahiliye nezareti’ne resmen bildirmelisiniz. eğer milletin hüküm ve istek­lerine aykırı olarak ferit paşa kabinesi’ne güveniniz varsa, izmit’in sayın halkını meşru olan milli mücadelesinde serbest bırakmak üzere derhal yerinizi terk ile istanbul’a hareket ediniz. bu iki noktadan herhangi birine uymamanız halinde, yüksek şahsınızın karşılaşabileceği durumun sebep ve sorumlusunun yine siz olmuş bulunacağını pek samimî olarak bildirmeyi vicdanî bir görev sayarım.

hey’et-i temsiliye adına
mustafa kemal

mutasarrıf bey’in, «kulunuzu sükûnetle dinleyiniz efendim, bende­niz iyi ifade edemedim. maksadınızın yüceliğinden ve meşruluğundan za­ten söz edilemez» cümleleriyle başlayan cevabında yazılan satırlar, «bizi yarınki cuma namazına kadar kendi halimize bırakınız. ferit paşa’ya kimbilir kaç defa kalemle hücum eden bendenizi ne kadar kötü gözle görüyorsunuz efendim» cümleleriyle son buluyordu (belge: 121).

bunun üzerine, ertesi günkü cuma namazına kadar bekleyeceğimizi bildirmek üzere yazdırdığım telgrafa şu iki cümleyi ekledim: «sizi kötü gözle gördüğüm şeklindeki zan doğru değildir. çünkü, vicdanımız sızla­madan verebileceğimiz hükümler, ancak fiilî sonuçlara bağlıdır, efendim» (belge: 122).

o tarihte, izmit’te, albay asım bey adında bir zat tümen ko­mutanı olarak bulunuyordu. asım bey’e de, bir iki günden beri, telgraf başında tebligatta bulunulmuştu. ancak, hiçbir cevap alınamıyordu. onu da 2 ekim günü makine başına çağırdım ve konuştum. ken­disine: «kabinenin düşeceği ve belki de düşmüş olması kesindir. bu ba­kımdan milletin azim ve iradesi her türlü kararsızlığın üstünde bir güce sahiptir» dedikten sonra, kesin düşünce kararını beklemekte olduğumu söyledim (belge: 123). tümen komutanı asım bey’in uzun özür dilemeler ve görüş bildirmelerle dolu cevabından çıkan elle tutulur an­lam, şimdiye kadar cevap vermeyişinin sebebinin istanbul’daki kolordu komutanı’ndan sorduğu sorulara cevap alamamış olmasından ileri gel­diği (belge: 124) ve yarınki cuma namazında karar alınacağı cümleleri ile özetlenebilir (belge: 125) bazı nasihat ve teşvikleri içine alan ceva­bımızda başlıca şunları söyledim: «ferit paşa’nın yarına kadar çekilmesi pek muhtemeldir. bu takdirde, yarınki toplantınız sonunda zâtışâhâne’ye ve kesinleştiği takdirde yeni hükûmet başkanına, kabine­nin millî gayeyi tam olarak benimsemiş tarafsız kimselerden kurulma­sının istirham edilmesini ve bunun beklendiğinin arzedilmesini sağlayınız. bir de, vatanımızı ve millî bağımsızlığımızı kurtarmak için, kurulacak yeni kabine ile işbirliği hâlinde daha pek çok çalışmaya ihtiyacımız oldu­ğundan, tam bir sükûnet içinde, hey’et-i temsiliye kararıyla arzettiğim hususları göz önünde bulundurarak teşkilâtlanmaya devam buyurulmasını rica ederim» (belge: 126).

devamı için:

(bkz: ferit paşa nın istifası)