hekimoğlu ali paşa

osmanlı sadrâzamı. venedikli mühtedîlerden (islâmı kabul eden) hekimbaşı nuh efendinin oğlu olup, haziran 1689’da dünyâya geldi. iyi bir eğitim gördükten sonra sultan üçüncü ahmed han zamânında hassa silahşörlüğü ile saraya alınıp, sonra da dergâh-ı âlî kapıcıbaşıları arasına katıldı. 1713’te zile voyvodalığına tâyin olunan ali bey, 1719’da nevşehirli dâmâd ibrâhim paşanın sadâreti zamânında beylerbeyi pâyesi ile türkmen ağası, 1722’de rumeli pâyesi ile adana vâlisi oldu. bu görevdeyken çevredeki birçok aşîretin elebaşlarını sindirerek güvenliği sağlayıp, haklı bir ün kazandı.
1724’te tâyin edildiği halep vâliliği sırasında serasker köprülüzâde abdullah paşa maiyetinde doğu seferine memur edildi. ali paşa, tebriz’in alınmasında büyük gayret gösterdi. 1725’te vezirlik rütbesi verilip birkaç gün sonra anadolu beylerbeyi ve bilâhare hastalığından dolayı vazîfesinden istifâ eden abdullah paşa, temmuz 1726’da doğu serdarlığı ile tebriz muhâfızlığına getirildi.

bu vazîfedeyken adamları hakkında vukû bulan bâzı şikâyetlerden dolayı 1728’de şehrizor eyâletine nakledildi. aynı yıl sivas, bir yıl sonra da diyarbakır vâliliğine getirildi. nâdir şahın meydana çıkması ile kötü bir hâl alan doğu seferine 1730’da ikinci defâ serdâr tâyin olunan ali paşa, bu sırada tahta çıkan sultan birinci mahmûd han tarafından elmaslı bir kılıç ve bir samur kürk gönderilmek sûretiyle taltif edildi. ali paşa, üçüncü tahmasb’a karşı eylül 1731’de kuzican zaferini kazanarak hemedan, urmiye ve tebriz’i geri aldı. şahın talebi üzerine akdolunan “ahmed paşa musalahası” ile sulh sağlandı.

1732’de sadrâzam topal osman paşanın azli üzerine, sultan birinci mahmûd han zamânında sadrâzamlığa getirildi. üç buçuk yıl süren ali paşanın bu ilk sadrâzamlığı, avrupa’da lehistan verâseti buhrânıyla, doğuda ahmed paşa antlaşmasını kabul etmeyen nâdir şahın iran tahtında bulunan tahmasb’ı indirip yerine üçüncü abbâs’ı getirmesi ve bağdat’a hücum etmesi zamanlarına rastlar. bağdat’ı nâdir şah kuvvetlerinden kurtarmaya muvaffak olan topal osman paşanın 1733’de kerkük civârında baskına uğrayarak şehid ve ordunun perişân olması üzerine sarayda toplanan harp meclisinde sadrâzam ali paşa azlolunarak midilli’ye sürüldü.

ali paşa bir yıl sonra gönderildiği bosna vâliliği sırasında, üç sene avusturya kuvvetlerinin şiddetli hücumlarına karşı kahramanca mukâvemet gösterdi. topladığı gönüllülerle gücünü arttıran ali paşa, banyaluka surları önünde mareşal hildburgausen’e karşı 4 ağustos 1737’de parlak bir zafer kazandı. 1740’ta güvenliği sağlamak ve kölemen beylerini sindirmek vazîfesiyle mısır’a gönderildi. bir yıl sonra anadolu beylerbeyi olan ali paşa 1742’de ikinci defâ sadrâzamlığa getirildi. ancak bir müddet sonra yeniden görevden alınarak midilli’ye sürüldü. 1744’te bosna, 1745’te halep vâliliğine tâyin edildi. ali paşa, aynı yıl nâdir şahın kars üzerine gelmekte olduğu öğrenilince anadolu eyâleti ile ikinci defâ, şark (doğu) serdarlığına tâyin oldu.

1746’da iran ile sulh yapıldıktan sonra anadolu’daki eşkıyâyı sindirmeye memur edildi. karışıklıklar çıkması üzerine üçüncü defâ bosna vâliliğine gönderildi. ali paşa, daha sonra tâyin edildiği trabzon vâliliği sırasında karadeniz derebeylerini ortadan kaldırdı. 1754’te anadolu beylerbeyliğine naklolundu ise de şubat 1755’te sultan üçüncü osman han tarafından sadrâzamlık tevcih edildi. fakat bâzı mâniler sebebiyle üçüncü sadâretinde ancak elli üç gün kalabilen ali paşa azlolunarak kıbrıs’a sürüldü. ali paşa, kıbrıs’ta o kadar izzet ve ikrâm gördü ki, verilen hediye ve para yardımları sâyesinde üç ayda kıbrıs fakirlerine 100 bin kuruştan fazla tasaddukta (sadaka) bulundu. aynı sene oğlunun pâdişâha yazdığı bir arîza ile sürgünden kurtulup, 1755’te mısır vâliliğine getirildi.

1756’da anadolu beylerbeyi olan hekimoğlu ali paşa, bu görevdeyken 14 ağustos 1758’de eyâlet merkezi olan kütahya’da vefât etti. ölürken, istanbul’daki câmii yanına defnedilmesini vasiyet eden ali paşanın naaşı, geçici olarak kütahya’da defnedilmişti. daha sonra müsâade alınarak istanbul’a getirilip türbesine defnedildi.

ali paşa, akıllı, âlim, tedbirli, yiğit, sağlam görüş sâhibi, cömert ve kerîm bir zât olup, idârede şiddetliydi. otuz seneyi aşan vezâreti zamânında başta pâdişâh olmak üzere bütün devlet erkânının itimat ve hürmetini kazanmıştı.

âli mahlası ile şiirler yazan ali paşanın istanbul’da davutpaşa yakınlarında bir câmii, kitaplığı, sebili, türbesi ve zâviyesi vardır.