eklem zari iltihabi

eklem zarı iltihabı (sinovit) ağrılı bir hastalıktır. ilaçlar ve tedaviyle rahatlama sağlanabilir ancak kronik iltihap fiziksel yetersizliklere neden olabilir. çeşitli eklem iltihabı (artrit) türlerinde hastalanan başlıca doku, birçok eklemi kaplayan zardır (sinovyum ya da sinovya zarı). bu zarın iltihabı "sinovit" olarak bilinir ve aralarında romatoit artritin de bulunduğu birçok hastalıkta ortaya çıkabilir. ayrıca bedenin belirli yerlerindeki öteki sinovya zarları da iltihaplanabilir. bu zarın romatizma kökenli rahatsızlıklara niçin bu kadar yatkın olduğu açıklanamamıştır. ancak, başlangıç noktasının genellikle, bedenin bağışıklık sistemindeki bir bozukluk olduğu sanılmaktadır. savunma mekanizmaları harekete geçmekte ve "sava" sinovya zarında yer almaktadır. sinovya zarı birçok eklem sıvı dolu kapsüllerle sarılmıştır. bu sıvı sinovya zarı tarafından üretilir ve eklemi yağlamak için gereklidir. zar hücreleri bol kanla beslendiğinden, yeterli miktarda sıvı salgılarlar. oysa iltihap zardaki hücreleri çoğaltarak zarın kalınlaşmasına neden olur ve yağlayıcı sıvının üretimi bozulur. savunma sisteminin hücrelerinin saldığı kimyasal maddeler, hem bölgeye verilen kanın artmasına hem de eklem kapsülündeki sinir uçlarını uyararak ağrıya neden olurlar. sonuçta eklem şişer, kızarır ve ağrır. sinovya zarı bedenin her yanındaki eklem kapsüllerinin içini kaplamasının yanı sıra içinde uzun kirişlerin (özellikle de kol ve bacaklardakilerin) hareket ettiği kılıfı da kaplar. bu nedenle zardaki iltihap, eklemlerden dışarı doğru yayılarak kirişlerin serbestçe hareket etmesine engel olabilir. eğer romatoit artritte olduğu gibi iltihap şiddetliyse kalınlaşmış eklem zarı ve iltihap hücreleri eklemdeki kemikleri ve kiriş kılıfını yıpratıp ağır hasara neden olabilirler. öteki eklem zarı iltihapları bu kadar ağır değildir. hatta kiriş kılıflarının olağanın dışında aşınmasından kaynaklanmış bile olabilirler.

nedenleri
ağır eklem zarı iltihaplarının çoğu bedenin savunma sistemlerinde ortaya çıkan anormal tepkiler sonucu oluşur. sık sık bedenin başka yerlerindeki dokular da etkilenip, hastalık oluştururlar. sözgelimi bazen romatoit artritte, bir mikroba karşı ortaya çıkmış olan savunma tepkisinin sonradan yön değiştirdiği ve mikropla savaşmak için yapılmış olan antikorların yanılıp bedenin kendi dokusuna saldırdığı düşünülmektedir. az sayıda hastalıkta ise eklem zarı iltihabı başka nedenlerden kaynaklanır. sözgelimi gutta (damla hastalığı) iltihap, özel bir kimyasal madde olan ürik asit kristallerinin eklemde birikmesiyle başlar. kanda ürik asit miktarının belirli bir düzeyin üstüne çıkması, eklemlerde kristalleşmeye başlamasına yol açar. kristaller yabancı bakterilermişçesine değerlendirilir ve savunma hücreleri onlara saldırarak iltihaba neden olur. bazı hastalarda hastalığın nedeni, gutta ürik asit kristallerinin bulunması örneğindeki gibi açıktır. bazen de kanla taşınan bakteriler, eklem zarında bir iltihap başlatabilirler. birçok romatizmal durumda ise neden, bu kadar açık değildir. belirli bir genetik yapıya ya da doku tipine sahip olan kişilerin ya bir enfeksiyona yanlış yanıt olarak ya da sedef gibi hastalıklar dolayısıyla eklem zarı iltihabına yakalanmaya yatkın oldukları bulunmuştur. bu yüzden, bu özel genetik yapıya sahip olan kişilerde savunma sistemi bozukluklarının, eklem zarı iltihabı biçiminde kendini gösterdiği söylenebilir.

belirtiler
eklem zarı iltihabı yavaş gelişebilir. ilk belirti eklemlerde sabahları ortaya çıkan tutukluk ve sertliktir; bu birkaç saat sonra çözülür. hastalık ilerledikçe ağrı ve şişlik belirginleşir. romatoit artritte eldeki bazı eklemleri ağrı yapar. eklemler sıvı birikimi sonucu şişebilir. belirtiler, hastalığın türlerine gore değişiklik gösterebilir. sözgelimi gutta ürik asit kristalleri zarda geceleri birikme eğilimindedir. bu yüzden hasta, sabahın erken saatlerinde çok ağrılı, sıcak ve şiş eklemlerle uyanır. eğer romatoit artritte oludğu gibi eklem zarı iltihabı kronik bir hal alırsa, eklemdeki hasar hareket bozukluklarına neden olur.

tedavi
gut dışındakilerde genellikle temel nedenin yok edilme olanağı yoktur. ancak hastayı rahatlatacak birçok yöntem vardır. gutta özel bir ilaç kullanılarak kandaki ürik asit düzeyi düşürülür ve böylece zardaki iltihap engellenir. öteki eklem zarı iltihabı türlerinde (romaroit artrit de dahil) ise tedavi, iltihabı azaltmaya ya da durdurmaya yöneliktir. steroit ilaçlar (kortizonlu) iltihabı durdurmada çok etkilidir, ancak bu hastalıklar genellikle uzun sürdüğü ve uzun süre steroit alımı yan etkiler ortaya çıkardığı için, kullanımları kısıtlıdır. bu yüzden son yirmi yılda çok değişik, steroit olmayan antienflamatuarlar geliştirilmiştir. yüksek dozda kullanıldığında aspirin iltihaba karşı çok etkilidir, ancak özellikle midedeki etkileri ve kanamaya yol açabileceği için sınırlı kullanılabilmektedir. yeni antienflamatuar ilaçların bazıları aspirinin yan etkiler oluşturmayan değişik biçimleridir. eklem zarı iltihabı olanlar için tedavinin bir başka önemli yönü de, eklemlerin doğru bir konumda tutulmasıdır. bu yolla biçim bozuklukları engellenebilir. fizik tedavi de, iltihaplı eklemin bütünüyle sakat kalmaması bakımından çok önemlidir. bazen yüksek dozdaki ilaçlar lokal olarak sorunun kaynağına, yani doğrudan eklem için enjeksiyonla verilebilir. biçim bozukluğu ise ancak cerrahi yoldan tedavi edilebilir. eklem zarı iltihabının tedaviye verdiği yanıt; altta yatan hastalığın türüne göre değiştiği gibi, kişiden kişiye göre de farklılıklar gösterir. çoğu kişide zaman zaman yineleyen eklem iltihapları, küçük hareket kusurları (eklem hareketlerinin belli bir ölçüde sınırlanması) ile sonuçlanır. ancak günümüzde yapılan ilaçlar, durumun denetim altına alınmasında genellikle yeterli olmaktadır. ayrıca fizik tedavi gibi yöntemlerle de, kusurlu eklemin olabildiğince verimli çalışması sağlanabilmektedir.