dadaci tiyatro

1. dünya savaşı sonrasında, avrupa’da (dada merkezleri olarak zürich, berlin ve paris’te), dadacılık hareketi bağlamında yer alan tiyatro. kalıplaşmış egemen toplumsal yaşam değerlerine, görenekselleşmiş sığ burjuva sanat anlayışı ve düşünce tarzına karşı köktenci bir hareket olarak yer alan dadacı tiyatro, özellikle berlin’de güçlü siyasal-anarşist eğilim taşımış; paris’te gerçeküstücü sanat ve tiyatroöncülük etmiştir. 1915’te new york’ta (m. duchamp, f. picabia), 1916’da zürich’te (zürich-dada: cabaret voltaire; h. ball, h. arp, m. jonco, t. tzara) başlayan dadacı tiyatro etkinlikleri, başlıcalıkla, 1918’e kadar zürich’te, 1920’ye kadar berlin’de (berlin-dada: r. huelsenbeck, r. hausmann, g. grosz, w. mehring), 1923’e kadar da paris’te (paris-dada: t. tzara, a. breton) sürmüştür. her türlü estetik kuralcılıktan ve mantıksal çözümlerden bağımsız olarak, anlamsız olanı sanatın temeline koyan, biçimi ve dili yakın; ilkel, naiv, dolayımsız biçim ve dil ile kendiliğindenliğe dayanan dadacı tiyatro’nun başlıcalıkla "dada geceleri"nde gerçekleştirilen gösterileri, maskeli dansları, groteski, kukla kılıklı sahne giysilerini, kolaj sahne düzenini, kaba şiirli söylevleri ve gürültülü müziğini kapsar; doğrudan hareket edilen izleyiciyi sarsıntıya uğratmak ister. dadacı tiyatro oyunlarının örnekleri, t. tzara’nın ("göz", "kukla", "burun", "boyun" ve "kaş"ın oyun kişileri olarak yer aldığı gasherz (1922, gaz yürek), les aventures celestes de m. antipyrine (1920/21, m. antipyrine’in hayranlıkverici serüvenleri), ribemont- dessaignes’in l’ empereur de chine (1920, çin imparatoru), a. breton ve p. soupault’un c’il vous plait (1920, lütfen) adlı oyunları ile f. picabia ile m. duchamp’ın e. satie’nin müzik yazdığı ve gerçeküstücülerle kavgada dadacı tiyatro’nun bildirgesi haline gelen relache (1924) adlı, ballets suedoise’ca gerçekleştirilen baledir. dadacı tiyatro, avangart avrupa tiyatrosu üstünde, daha sonra da 1960’larda happening gösterileri üstünde etkili olmuştur.