charlie chaplin

amerikan yapimi sessiz filmlerde canlandirdigi acinacak halde, ama ayni zamanda komik kucuk serseri (sarlo/charlot) karakteriyle dunya capinda un kazandi. 1914’te oynadigi ilk filmini izleyen iki yil icinde abd’nin en taninmis kisilerinden biri olmus, 1920’lerin baslarina gelindiginde filmlerinin sagladigi gelirlerin yuksekligi karsisinda hicbir istedigi ucreti odeyemez hale gelmis, o da ancak yapimciligini kendisinin ustlendigi filmlerde rol almistir. 1920’lerin sonlarinda sesli sinemaya gecilmesinden sonra yalnizca birkac filmde gorunmekle yetinmesine karsin, ilk donem filmlerinin sinema klasikleri olarak degerlendirilmesi ve yeni izleyici kitlelerince de ilgi gormesi nedeniyle ununu hemen hic yitirmemistir. uzun metrajli buyuk komedi filmleri arasinda the kid (1921;yumurcak), the gold rush (1925;altina hucum), city lights (1931;sehir isiklari), modern times (1936;asri zamanlar) ve the great dictator (1940;sarlo diktator) sayilabilir.

ingiliz sinema oyuncusu ve yonetmeni charlie chaplin (asil adi charles spencer chaplin), 16 nisan 1889’da ingiltere’nin baskenti londra’da dunyaya geldi. 25 aralik 1977’de isvicre’de oldu. her ikisi de muzikhol oyuncusu olan annesi hannah ve babasi charles chaplin’den, daha kucuk yasta sarki soyleyip dans etmesini ogrenmisti. ilk kez sekiz yasindayken, bir klog dansi gosterisi olan "eight lancashire lads" (sekiz lancashire’li delikanli) ile sahneye cikti. babasinin bundan kisa bir sure sonra olmesi, annesinin de sik sik akil hastanesine girip cikmasi yuzunden chaplin’in cocukluk yillari, yatili okul ve yetimhanelerde sikintiyla gecti. bu donemde bazen gecici sahne isleri buldu, bazen de sokaklarda yasamak zorunda kaldi.

on yedi yasindayken, uvey agabeyi sydney kendi calistigi ve cesitli danslar, oyunlar, komedi programlari sunan fred karno vodvil toplulugunda ona is buldu. 1913’e degin karno’yla calisarak sayisiz muzikhol skecinde oynayan chaplin, o yil filmlerde rol almak uzere keystone’un tek makaralik slapstick filmleri yapimcisi mack sennett, chaplin’i karno turnesi sirasinda new york’tayken fark etmisti. chaplin aralik 1913’te 150 dolar haftalikla sinema yasamina adim atti ve bir daha da sahneye donmedi.

chaplin, melon sapka, dar bir frak ceketi, bol pantolon, buyuk ayakkabilar, biyik ve bastondan olusan unlu gorunumunu ikinci filmi olan kid auto races at venic’te (1914,venedik’te ufakliklar oto yarislari) yaratti. ama bu tipin ozellikleri henuz tam anlamiyla olusmamisti. bununla birlikte, haftada iki film gibi buyuk bir hizla cevrilmesine karsin, chaplin komedileri olaganustu bir basari saglamisti. kisa bir sure sonra chaplin’in kendi filmlerini yonetmesine izin verildi, ucreti de gitgide astronomik rakamlara ulasti. 1915’te essanay sirketinden haftada 1. 250 dolar, 1916’da matual sirketinden haftada 10 bin dolar ve ayrica sozlesme icin 150 bin dolar, 1917’de de first national sirketinden sekiz film icin 1 milyon dolar aldi. iki yil sonra, donemin onde gelen yildizlari mary pickford, douglas fairbanks ve unlu yonetmen d. w. griffith ile, her birinin kendi filmlerinin dagitimini bagimsizca yurutmesi kosuluyla, united artists’i kurdu. first national ile olan sozlesmesi the pilgrim (1923;sarlo haci) filmiyle sona erdikten sonra, 1966’da universal icin yaptigi a countess from hong kong’a (hong kong’lu kontes) degin filmlerini yalnizca kendi sirketi adina cekti.

chaplin’in bu hizli yukselisi bir olcude, filmlerinin pazarlamasinda, konularindan cok filmde oynayanlarin onemli oldugu yildiz sisteminin gelismesinden kaynaklaniyordu. aslinda pickford, fairbanks ve baskalariyla birlikte chaplin’in perdedeki kisiliginin halk tarafindan buyuk bir coskuyla kabul gormesi de, bu sistemin yerlesmesinde oldukca etkili oldu. chaplin the tramp’te (1915;sarlo serseri), yarattigi kucuk serseri tipini yalnizca eglendirici degil, ayni zamanda sevimli de kilabilmek amaciyla, sempatikliginin de altini cizmeye basladi. kendi filmlerinin hem yildizi, hem yonetmeni, hem de yazari oldugu icin, sarlo karekterinin icerdigi anlamlari irdelemek icin essiz bir konumdaydi. bir elestirmenin "zenginlerin bakis acisindan cizilmis bir yoksul tipi" olarak tanimladigi, chaplin’in "kucuk adam" dedigi sarlo, easy street (1917;sarlo polis), shoulder arms (1918;sarlo asker), yumurcak, altina hucum, sehir isiklari, asri zamanlar ve ilk sesli filmi olan sarlo diktator gibi filmlerde gelisti. chaplin’in kendi yasamindan cizgiler tasiyan limelight’ta (1952;sahne isiklari) kisa da olsa, yeniden gozuktu.

chaplin’in cok hareketli bir ozel yasami oldu. dort evliliginin ucu filmlerinin basrol oyunculariyla, 1918’de lita grey ve 1936’da paulette goddard’la gerceklestirdi. 1943’te oyun yazari eugene o’neill’in kizi oona o’neill’le evlendi. ilk iki bosanmasi ve 1944’te kendisine acilan babalik davasi sansasyon yaratti. chaplin 1942’de, savasta almanlara karsi ikinci bir cephe cagrisinda bulundugunda gene mansetlere cikti. siyasal tavrina yoneltilen saldirida, hicbir zaman abd vatandasligina gecmemis olmasinin payi da vardir. mavi sakal oykusunun igneleyici bir uyarlamasi olan monsieur verdoux (1947), pek cok cevrenin yani sira amerikan ordusunu da oldukca sinirlendirdi. abd hukumetinin vergi borcu icin sikistirmasi, ayrica bazi politikaci ve kose yazarlarinin yikici etkinliklerle iliskisi oldugunu ileri surmeleri uzerine chaplin 1952’de ulkeyi terk etti. geri donus hakkinin abd adalet bakanligi’nca sorusturulacagini ogrenince 1953’te cenevre’de bu haktan vazgectigini acikladi.

bundan sonra ailesiyle birlikte isvicre’de vevey yakinlarinda corsier-sur-vevey’de yasamaya basladi. 1957’de londra’da yaptigi a king in new york (new york’ta bir kral), amerika’ya karsi etkinlikleri sorusturma komitesi’ne, anlamsiz televizyon reklamlarina ve amerikan tarzi yasamin baska yanlarina yonelik elestirilerle dolu bir komediydi. film, chaplin’in ozellikle reddettigi komunizm yanliligi suclamalarinin artmasina yol acti. 1966’da basrollerini marlon brando ve sophia loren’in oynadigi, kendisinin de hem senaryosunu yazdigi, hem de kucuk bir rolde gorundugu a countess from hong kong’u (hong konglu kontes) cekti. 1972’de kendisine verilen ozel oscar odulunu almak uzere abd’ye gitti.

filmografisi
"caught in a cabaret" (1914 yarim duzine kadar oyunculuk yaptigi filmden sonraki ilk oynayip yonettigi film), "kid auto races in venice" (unlu sarlo kiligini ilk kez tasidigi film), "tillie’s punctured romance", "the tramp-sarlo serseri", "easy street", "the immigrant-sarlo gocmen", "a dog’s life-kopek hayati", "shoulder arms- sarlo asker", "sunnyside-sarlorda kirlarda", "a day’s pleasure-keyifli bir gun", "pay day-maas gunu", "the kid-yumurcak", "the pilgrim- sarlo kacak", "a woman in paris-paris’li kadin", "gold rush-altina hucum", "the circus-sirk", "city lights-sehir isiklari", "modern times-modern zamanlar", "the great dictator-buyuk diktator", "monsier verdoux", "limelight-sahne isiklari", "a king in new york-new york’ta bir kral", "a countess from hong kong-hong kong’lu kontes".