tiranlik

tek kisi tarafindan yonetilen bir toplulugun sadece o tek kisinin cikarlarinin saglanacagi sekilde isletilmesi. genelde zorbalik ve baskiyi tanimi altinda icerir. genel kaninin aksine diktatorluk’ten farklidir.

özellikle arkaik ve klasik dönemde çok yaygin olarak görülen bir yönetim biçimi. eski yunan tarihi ve arkeolojisinde önemli bir yere sahip olan yönetim biçimidir ayni zamanda.

mesela i.ö. 566 yilinda atina kent devletinde peisistratos isimli bir tiranin varligindan söz edilmektedir.

tiranlik aslinda yukaridaki entryin aksine özellikle arkaik dönemdeki yunan kent devletlerinin siyasal olarak gelismesine katkida bulunmustur ve aristokrasiden demokratik ve oligarsik bir devlet yönetimine geçiste katkisi vardir tiranligin.

ben arkeologum, ondan biliyorum...

bilimin bilinen dilemalarindan bir tanesi ayni terimlerin farkli dallarda farkli anlamlar ifade etmesidir. nasil "guc" politikada iradenin gosterimi, isletmede alinan onlemin sisteme etkisi, fizikte kutle carpi ivme ise tiranlik kelimesinin sosyopolitikdeki tanim olarak "bir devletin tek kisinin otoritesinde o kisinin cikarlari icin yonetilmesi"dir , baska disiplinlerde farkli anlamlara gelebilirler.

dunyadaki dinamiklerin cok sonuclu oldugu icin suregelen zaman kurgularindaki olumsuzluklar cesitli olumlu yansimalar yaratabilirler. benzer bir ornek vermek gerekirse avrupadaki felaket dogmatik yaklasim ve feodal yonetim sonunda frasiz ihtilaline sebep olmustur. ikinci dunya savasinin getirdigi aci avrupa devletlerini birlestirmis ve birlesmis milletler kurumunu ve mantigini kurmustur. yine de cok iddali olmamak gerekir. sonucta tarihin en kesin oldugu yerde bile tahmin ve varsayimlar vardir.

muhendisim, ondan biliyorum...

inzgilizcesi tyranny olan tek kişinin zorbalığı üzerine kurulu bir yönetim şekli. zamanında bazı filozofların iyi bulduğu bazılarınınsa hiç iyi bulmadığı bir yönetim şeklidir, bir çok avrupa ülkesinde zamanında görülmüştür.

bir de yeri gelmisken sunu da belirtmek de fayda var. "tiranlik" ya da "tiran" kelimesi ilk bakista yunanca bir kelime gibi görünse de, lidya diline ait bir kelimedir, yani bu kelimenin kökeni lidya dilidir.

bu kelimeyi ilk kullanan daha dogrusu hayata geçiren kisi ise lidyali bir lider olan kroisos’tur. daha önceki entryim de, arkaik ve klasik dönemde pek yaygin olan bir yönetim biçimi oldugunu söylemistim.

klasik döneme geldigimizde tiranlik yönetiminin gittikçe negatif bir yöne dogru kaydigini yani, o kent devletlerinde yasayan toplumlarin üzerinde negatif bir etki dogurdugu ve tepki topladigi tespit edilmistir.

yeri gelmisken sunu da söylemekte fayda var. tiranlik dedigimiz yönetim biçimi yukarida yazmis oldugum entrydeki gibi eski yunan devletlerinin siyasal anlamda gelismesine yardimci olmustur.

bunun bir ispati olarak tiranlik yönetim anlayisini benimseyen devlet adamlarinin, yönettigi kentlerde su dagitimi sistemi kurmasi, anitsal binalar insa ettirmesi, yani kisacasi bir "building program" olayina girmesi o dönemlerde tiranlik dedigimiz yönetim biçiminin aslinda yunanistan’daki kent devletlerinin gelismesine vesile olmasina yani bir etken olmasinda yatmaktadir. mesela: atina, korinth, megara, samos ve akragas gibi eski yunan kent devletleri tiranlik sayesinde yükselmislerdir.

bu konu ile ilgili daha ayrintili bilgi için:

camp, john. "the archaeology of athens" yale university press, new haven and london, 2001.

bu eserde tiranlik konusu çok güzel bir sekilde islenmistir.

meraklisina...

başta aristo olmak üzere bir çok yunan filozofon adalet ve gelişmek için uygun olan yönetim şekli olduğunu bunun dolayısıyla tiranlık eski yunan’ın en önemli düşün yapılarından biridir ki platon’da "republic" de bundan bahsetmiştir.