kürtlerin kalbindeki çark

ece temelkuran’ın bu başlık altında 2010 yılında yazdıgı köşe yazısı


‘insan ‘benim’ demeye korkar’

zulüm, isyan ettirmez. insanın kendinden büyüktür sabrı. ama zulüm, insanı insanlıktan çıkarır. insan sefaletini görür, utanç biriktirir. insan zulme değil bu utanca katlanamaz. utançtan kaçmak için bütün yollar tükendiğinde isyan başlar, ondan önce değil. kalabalıklar, liderlere değil bu utancın dayanılmazlığına iman eder. işçiler de, yoksullar da, halklar da, işgale uğramış ülkelerin ulusları da ayaklanarak bu utancı savmak isterler.

mazlum ayağa kalktığında ilk öğreneceği ders, zalim kadar sert olma mecburiyetidir. o sertliğe anlam katmak için kendi şiirini ve destanını da yazacaktır. insanı, söz harekete geçirir. destanlar, kahramanlar, mitler, kültler zamanla birikir. direniş, bir hayat alanına dönüşür. artık dışarıda kalanlar, halkın değil, utancın parçasıdır. çark, çalışır. otorite, direnişçiyi şeytanlaştırdıkça dönüşüm hızlanır. artık diyarbakır’daki bir çocuğun ‘gerilla’ olmayı istemekten başka çok az seçeneği kalmıştır...

olup biteni anlatmak için çok geçtir. ayağa kalkmanın nedeni olan o eski, ilk hikâyeyi anlatmak için her zaman çok geçtir. bir kürt’ün hikâyesi sustuğu yerde başlar. acı hikâyesini anlatırken bir yerde durup “neyse...” der. sonrasını kaldıramayacağınızı düşünür. ortadoğulu bir gelenektir, en korkunç şeyleri anlatırken gülmeye çalışacak, sizi güldürmek isteyeceklerdir. insan ‘dağılırsa’ bir daha toparlanamayacağı için, diyarbakır’da nice kan hikâyesi şakalar arasında anlatılır. birbirlerine anlatmazlar bunları, nasılsa herkes aynı yerden geçmiştir. ötelerden gelen kimse de öncesini sormayınca... anlatılmaz yani aslında hikâye. neyse...

bu, hikâyenin “neyse”den sonraki kısmıdır. apo’nun bir saç teli için 12 yaşında çocuklar niye 20 yıl hapis yatar, delikanlılar niye bir gün ortadan kaybolup dağa gider, bu insanlar newroz’da neden dökülürler meydanlara, o lastikler şehrinizin kenar mahallelerinde niye yakılır, gökdelen sahibi olacak kadar ‘asimile olmuş’ bir kürt işadamının bile niye sesi titrer mesele çocukluğuna gelince ve kürtçe yemin etmek için meclis kürsüsünde niye bir ömür hapis yatılır? anlatılanlar, yaranın öfkeye dönüşüp silahlanmadan önceki halidir. tam kalbidir.

kürt meselesini bildiğimizi sanıyoruz, oysa hiçbirimiz bilmiyoruz bir kürt nasıl büyür. çocukluk yaraları ya büsbütün susmaya ya da bağırmaya nasıl dönüşür. kürt olmayan biri yaşananları anlayabilir mi? bu, o uzun cevaba bir giriştir

alti genç avukat, gülüyorlar. konu, ilkokul hatıraları. “tuvalet” denemediği için ilkokulda üç yıl yenen “taze badem dalından” sopa, “her bir kürtçe sözcük için birleşmiş parmak uçlarına bir cetvel” uygulaması, çocuklara evlerde kürtçe konuşulmaması için yaptırılan ajanlık... “biz nasıl iş güç sahibi olduk” diyor mahsuni, “bazen hayret ediyorum düşününce”.

“bilmiyorlar” diyorum, “anlatsanıza, kürt bir çocuk nasıl büyür?” öfkeleniyor ahmet:

“ben onca şey yaşamışım. anam babam kardeşlerim... bir de bunları anlatmak zorundayım, öyle mi? bundan büyük aşağılanma var mı? bir de ispatlamak zorundasın çektiğin acıyı.”

bütün köye dayak
söz yumuşuyor, “sıkışmayı” anlatıyorlar. pkk tarafından öldürülen, çok sevdikleri öğretmenlerini, sonra aynı öğretmenin ölümü yüzünden askerden, “konuşturulmak” için yedikleri dayağı. ne zaman düşse sesleri, biri muhakkak gülünecek(!) bir şey söylemek zorunda hissediyor kendini:

“köpeklere taktılar bir ara. ‘aldığımız istihbarata göre, gerilla gelince köpek havlamıyor, asker gelince havlıyor’. haydi bakalım bütün köy dayağa!”

‘siritan öküze döndük’
başka bir gülünç(!) hikâye: “otobüsle köye gidiyorum. asker durdurdu. yanımdaki yaşlı adam hemen çıkardı kimliğini. ben de kızdım amcaya, daha sormadan kimlik çıkardı diye. ‘yiğenim’ dedi, ‘sen yaşlı öküzün hikâyesini bilir misin? yaşlı öküzü pazara çıkarmışlar. her gelen dişine bakıyor. sonunda öküz kimi görse sırıtmaya başlamış. bizi de öyle ettiler!’ ne anlatalım şimdi biz sana! böyle sessiz bir kuşakla silahların arasında...”

yaşayabilmek için unuttukları hikâyeler birbirini çağırıyor gülüşme arasında: “feyzo’yu hatırlıyor musunuz? hani bütün köyü dövüyorlardı yine. sıra feyzo’ya geldi. asker soruyor. ‘feyzi sen misin?’ feyzo bağırıyor: ‘allah etmesin komutanım!’” kahkahalar arasında buz gibi bir cümle: “yani sonunda insan ‘benim’ demeye korkar, anladın mı? neyse...”


apo neden sevilir?
bati’daki birinin kürtlerle ilgili anlamakta en çok zorlanacağı şey abdullah öcalan’a duyulan eşsiz sadakattir. üstelik kan hikâyeleri üzerine gülebilen bu insanlar sıra ona gelince bir tek fıkra uydurmamışlardır. bir bakıma kutsaldır. neden? örgütü çok eleştirmiş biri olarak nebahat anlatıyor: “dilan diye sasonlu bir kız vardı. bir toplantıda, örgüt de, öcalan da eleştiriliyor. kalktı ayağa, bağırdı: ‘öcalan’a laf ettirmem. bizi o gelene kadar adam yerine koymadılar.’ onun sayesinde adam yerine konduklarına inanmışlar.” dağınık bir biçimde boyun eğerken birleşip direnmenin simgesi olarak kabul edildiği için ve bir daha dağılmak yok olmak anlamına geleceği için... avukatlara soruyorum, ‘önderlikle’ ilgili ne düşündüklerini: “onu hepimize ayrı ayrı soracaksın, ayrı bir yerde.” birbirlerinden sıkılıyorlar sıra apo hakkında konuşmaya gelince. kolay değil. saygı? korku? gülümsüyorlar. “neyse” diyorlar, “orayı geçelim.” kürt siyasetinin en saygın isimlerinden birine soruyorum aynı soruyu. şöyle açıklıyor: “apo olmazsa bir değil on pkk olur. kürt halkı birbirini ve türkiye’yi kurşunlamaya başlar. bizim hiçbir surette bölünmememiz için onun olması gerek.”


‘kürt olduğumuzu döverek öğrettiler’
“kürtlerde şoförün protokoldür, sen öne oturacaksın.”

mahmut ortakaya, diyarbakır’da beni öne bindirmek için kapıyı açtığında gülerek anlatıyordu:

“buralarda insan taşımacılığı kamyonla başladığı için, arkada da denkler ve hayvanlar olduğundan, kürtlerde şoförün yanı hâlâ protokoldür. geç bakalım.”

doktor ortakaya’nın, türkiye işçi partisi kuruculuğundan helsinki yurttaşlar derneği üyeliğine varan bir siyasi geçmişi var. bu toprakta ne olmuşsa onda da olmuş. tarihin üzerine yükselip olup bitenlere evrensel değerlerin serinkanlılığıyla bakan bir tabip, bir kürt bilgesi demeli ona. yeşilyurt köylülerine dışkı yedirilirken “siz bu insanlara dışkı yedirirseniz biz onlara tuvaletten sonra el yıkamayı nasıl öğreteceğiz!” diyecek kadar dertle kıvamlanmış bir ‘teessüf dili’ var. kürtler hakkında bilinmeyenlerin protokol incelikleriyle sınırlı olmadığını o da biliyor: “türklerin bilmediği en önemli şey, kürtlerin türkleştirme serüveninde çektikleridir.”

yeniden gülüyor: “hıyarın bile gdo’suzunu istiyor. e o zaman kürt’ün niye genetiğiyle oynuyorsun?” bu gülüşme arasında epey zor oluyor ama gerilere, onun hikâyesine gidiyoruz nihayet: “istiklal marşı okunurken arkadaşım beni gıdıkladı. hayvan bağırsağından kamçıları vardı. bir ton dayak! bak ben sana bir şey diyeyim: ben o zaman kürt olduğumu bilmiyordum. kürt olduğumuzu onlar biliyordu. şimdi anlıyorumonların bildiğini. bize de döve döve öğrettiler.”

‘kürdüm, doğruyum, çalişkanim’
“çocukları ırkçı yapmaya hakkımız yok” diyor mahmut hoca, “‘kürdüm, doğruyum, çalışkanım’ kalıbına da dökemezsiniz çocukları.”

ve kendi çocukluğunun nasıl bir kalıba döküldüğünü anlatıyor: “60 ihtilalinden sonra liste verdiler. ‘bu köyde bu kadar silah var, bu silahlar gelmezse...’ gelmeyince köyün erkeklerini soydular bir yere kapattılar. sonra kadınları getirdiler. birden erkekleri dışarı salınca... böyle çok tiyatro oynatmışlar bize. seyit rıza’nın dersimkatliamı’nda söylediği gibi, ‘ayıptır, günahtır, zulümdür.’ ama sen yine de şöyle yaz... neyse...” nedir işte o ‘neyse’nin sonrası? “yaz işte. kürtlerin en yakın dostu türklerdir. ama bu dostluğun onurlu olması gerekir.”

kederli bir es:
“vicdan, insaf... bunlar insanın hasletleridir. okumuş olmaya gerek yok. anlar yani, yaşanılanları bilse... insan, anlar.”

gökdelenin tepesinde ‘neyse’
istanbul’un gökdelenlerinin en tepesinde bir kürt, tuzu kuru. bir elinde purosu, bir elinde verdiğimaaşların bordrosu. ne derdi olabilir? “susarsın” diyor, “en tepelerde adamlarla büyük paralar konuşurken birden televizyonda bir haber çıkar. adamlardan biri kürtlere bir küfür sallar ve sen susarsın. tatsızlık çıkmasın diye. ya da... neyse...” “insan benim demeye korkar” yani. 7 yaşında cılız bir çocukken bir köyde ve 70 yaşındayken kalantor olsan bile bir gökdelenin tepesinde.

‘her şey pkk ile başladı sanıyorlar, halbuki...’

“ne tuhaf” diyor nebahat, hasanpaşa konağı’nda, “hepimiz bu dili dayak yiye yiye öğrendik. şimdi bu dilde edebiyat, siyaset yapıyoruz. kim bilir, belki de yaralarımızı hiç anlayamayacağız.”

nebahat akkoç, time dergisi’nin yüzyılın 100 kahramanı arasında saydığı isimlerden. kamer’in (kadın merkezi) kurucusu. öğretmen eşi 80’lerde diyarbakır cezaevi’ne girdi, 1993’te de faili meçhul cinayete kurban gitti. iki çocuğunu yalnız büyüttü, onlarca kez gözaltına alındı, işkence gördü. yani kürt coğrafyasında pkk’ya da devlete de aynı mesafede duran bir insanın “normal” hayatını yaşadı.

“türklerin bilmemesine en çok kırıldığın şey nedir?” diyorum. “pkk öncesi. her şey pkk ile başladı sanıyorlar” diyor. “halbuki...”

kürt çocuk onlarca toplu dayak görür
silvan. nebahat küçük, askerler arama yapıyor. kısa saçlı kız kardeşini erkek sanıp evin altını üstüne getiriyorlar. gittiklerinde nebahat da peşlerinden diğer çocuklarla birlikte. köy meydanını görmek için bir yere saklanıyorlar. bütün köyün erkeklerini toplamışlar yerde süründürüyorlar, sonra dövüyorlar. “bunu kürt bir çocuk büyüyene kadar en az onlarca kez görür” diyor nebahat, “babasının dövüldüğünü, annesine küfredildiğini. bu, pkk meselesi değil. o öfke orada zaten.” o da aynı şeyi söylüyor: “çocuklarıma hayret ediyorum. nasıl büyüdüler, nasıl iş güç sahibi oldular.”

neden?

90’lar. çocuklar üniversiteye hazırlanıyor. nebahat bulabildiği en kalın siyah kumaştan perde alıyor. polisler evde yok sanıp gitsinler. çünkü eşinin ölümü için mahkemeye başvurmuş, durmadan gözaltına alınıyor ve her alınışında...

“her seferinde işkence. eve her dönüşümde çocuklar halimi görmesin diye... neyse...”


2010 yılına kadar okuduğum gerçeği yansıtan yazılardan biriydi. 2011 yılındayız ve gerçeği yansıtan yazılarla daha çok karşılaşabiliyoruz.