kuva yı milliye başkanlarının tutuklanması

-istanbul’daki kuva-yı milliye başkanlarının tutuklanması hakkında londra’dan gelen emir-

nutuk’tan...

şimdi, isterseniz yeniden istanbul’a dönelim. 11 mart 1920 tarihli bir telgrafta, rauf bey şu bilgileri veriyordu: 10 mart 1920 günü öğleden sonra, itilâf devletleri’nin temsilcileri toplanmışlar.

londra’dan gelen ve istanbul’daki kuva-yı milliye başkanlarının tutuklanması emrini içine alan bir meseleyi görüşmüşler ve emri yerine getirmeye karar vermişler. bu bilgi, güvenilir bir kimseye sağlam bir kaynaktan gizlice verilmiş ve bu gibi kimselerin bir an önce istanbul’dan uzaklaşmaları gereği bildirilmiş. bu durumu çeşitli ihtimallere göre değerlendirdikten sonra, işin sonuna kadar istanbul’da kalarak namus görevini yerine getirmeye karar vermişler.

sadrazam salih paşa, bu duruma bile bile yol açmaktaymış. onun için kabineyi düşürmeye çalışacaklarmış. başaracaklarına da güveniyorlarmış (belge : 253).

rauf bey’in, bu telgrafın arkasından aynı gün gelen kısa bir telgrafında, «son arz ettiğimiz hususlar ve hükûmetin durumu hakkında bir türlü düşüncelerinizi öğrenemediğimizden, telgrafın size ulaşmamış olmasından ve sağlığınızdan haklı olarak endişe ediyorum. cevabınızı bekliyoruz.» denilmekteydi.

rauf bey’e ve bilgi için 15’inci ve 3’üncü kolordulara 11 mart tarihinde şu bilgileri vermiştim:

11.3.1920

dün akşam, yani 10/11 mart 1920’de, ankara’da fransız temsilcisi yüzbaşı boizeau (buazo)’nun tercümanı olup bize öteden beri gizli haberler getiren biri ankara’daki ingiliz temsilcisi withall (vitol)’ün, aldığı bir telgraf üzerine, bütün eşyası, ağırlıkları ve yanındaki adamlarıyla birlikte bugün ankara’dan ayrılarak istanbul’a hareket edeceğini ve bu trenden sonra, demiryolu ulaşımının ingilizlerce durdurulacağını ihbar etti.

adı geçen withall, bugün gerçekten haber verildiği şekilde yola çıktı. bu bakımdan tren seferlerinin de kesilmesi kuvvetle tahmin edilmektedir. bu durumun, istanbul’da itilâf devletleri’nce alınan tedbirlerle ilgili bulunduğuna şüphe yoktur.

mustafa kemal

rauf bey’in son telgrafına da şu cevabı vermiştim:

kabineye güvensizlik oyu vererek, sizlerin bir hücuma geçmeniz o kadar kuvvetli bir sebebe dayandırılamayacaktır. grubun dayanışma ve direnme derecesi ile işbirliği yapma konusundaki kesin tutumu üzerinde açık bir düşünce ve kanaata varmadıkça, salih paşa’nın grup yönetim kurulu’yla görüşmeden hareket etmesini, bir şartlılık meselesi yapma hususundaki kararınız hakkında hiçbir fikir ileri süremem.

ingilizlerin tutuklama kararına karşı, meclis’in, cesaretle sonuna kadar görevine devamı pek yararlı ve parlaktır. ancak, sizinle birlikte, kendileri ileriki teşebbüs ve çalışmalarımız için çok gerekli olan arkadaşların sonunda bize katılmalarını sağlayacak çarelerin düşünülmüş ve bulunmuş olması şarttır.

aksi takdirde, grubun birlik halinde ve kararlılık içinde hareketini düzenleyebilecek kimselerin şimdiden görevlendirilmesi ve sizlerin hemen buraya gelmeniz gerekir. buraya gelecek kimseler arasında, memleketi temsil edebilme niteliğini taşıyanlarla, gerektiğinde hükûmet kurabilecek ve yönetebilecek değerde olanların bulunması önemlidir. itilâf devletleri’nin zorlayıcı tedbirlere başvuracaklarına şüphe yoktur... v. b. (belge: 254).

efendiler, rauf bey’i ve öteki şahısları tam zamanında çağırmış olduğumuz, olaylarla hem de üç dört gün geçmeden belli oldu. ancak, ne yazık ki, bu davetimiz, gereken önem ve ciddiyetle dikkate alınacak değerde görülemedi. rauf bey ve vasıf bey gibi kimseler, en sonunda büyük bir uysallıkla malta’ya gittiler. bu durumu biliyorsunuz.

son dakikaya kadar anadolu’ya geçmek ve ankara’ya gelmek fırsat ve tedbirlerinin bazı bazı arkadaşlar tarafından hazırlandığı ve sağlandığı bana anlatılmıştır. eğer böyle idiyse, bu kimselerin ankara’ya gelmeye razı olmayıp ingilizlere teslim olmayı ve malta’ya gitmeyi tercih etmelerindeki sebep ve özür, cidden incelenmeye değer.

gerçekten, türkiye’nin durumunun ve geleceğinin şüpheli, karanlık, tehlikeli görüldüğü varsayımına göre, bu karanlık tehlike içine atılacakların, korkunç ve müthiş bir sonla karşılaşma kuruntusunun etkisi ile en sonunda bir süre kalmak üzere, düşmana teslim olmayı daha uygun bulacakları gözden uzak tutulamaz. bununla birlikte, ben burada böyle ağır bir yargıya varmaktan çekinirim. bu düşünceyledir ki, bu şahısları malta zindanlarından kurtarmak için her fırsattan yararlanarak mümkün olan teşebbüslerde bulunmaktan geri durmadım.

devamı için:

(bkz: istanbul un işgali)