hamitogulları beyligi

isparta ve eğridir havâlisinde kurulan türk beyliği.
türkiye selçuklu devleti, 13. asır sonlarında iyice zaafa uğrayıp, ilhanlıların nüfuzu altına girdikten sonra, batı hududundaki türk aşiretleri de kendi başlarının çaresine bakarak, toplanmaya ve bir idare kurmaya başlamışlardı.

aynı tarihlerde isparta, eğridir ve havâlisinde bulunan hamid aşireti de, başlarında bulunan ilyas bin hamid beyin oğlu feleküddin dündar beyin reisliği altında, merkezleri uluborlu ve sonra eski adı prostana olan eğridir olmak üzere hamidoğulları beyliğini kurdu. beyliğin kuruluşu, on üçüncü asrın son çeyreği içindedir. hamid bey ile oğlu ilyas bey, selçukluların uç beylerinden ve selçuk emirlerinden idiler. feleküddin dündar bey, kurduğu beyliğe büyük babası hamid beyin ismini verdi.

faal bir emir olan dündar bey, beyliğinin hududunu güneye doğru genişleterek gölhisar, korkuteli ve antalya’yı ele geçirdikten sonra, ülkesini germiyan ve denizli hudutlarına kadar büyüttü. eğridir’i pek çok eserlerle imar eden feleküddîn dündar bey, buraya kendi künyesine nispetle felekâbâd adını verdi. 1301 yılında antalya’yı fethettikten sonra, buranın idaresini kardeşi yûnus beye havale etti (bkz. tekeoğulları beyliği). 1314’te anadolu’ya gelen ilhanlı beylerbeyi emir çoban’a itaat edenler arasında, dündar bey de bulunuyordu. hattâ, dündar bey, ilhanlılara sadakatini göstermek üzere, aynı sene “sultan-ı âzam gıyâsüddünyâ ve’d-dîn hudâbende mehmed” klişeli, ilhan olcayto adına gümüş sikke kestirdi.

1316’da ilhan olcayto’nun vefatı ve küçük yaştaki oğlu ebû saîd’in cülûsundan sonra ortaya çıkan karışıklıklar esnasında, bu durumu fırsat bilen dündar bey, istiklâlini ilan ederek sultan unvanını aldı ve hudut komşuları beyler (aydın, saruhan, menteşe vs.) üzerinde hâkimiyet tesis etti. anadolu beyliklerinin, ilhanlıların merkezindeki zaaftan istifade ile bağlılıklarını çözmeye başlamaları üzerine, anadolu ilhanlı valisi timurtaş, konya’yı işgal etti. 1324 senesinde eşrefoğlu süleyman beyi öldürttü ve arkasından hamid iline yürüyerek antalya’ya kaçan dündar beyi de yakalayarak katlettirdi. ancak, çok geçmeden, ilhanlı hükümdarına isyan eden timurtaş’ın üzerine kuvvet gönderilmesi ve mısır’da yakalanarak katledilmesi neticesinde, dündar beyin üç oğlundan büyük oğlu hızır bey, hamideli idaresini eline aldı. hızır beyin ne kadar beylik yaptığı belli değildir. yaklaşık olarak 1330’da vefat etmiştir.

seyyah ibn-i battûta, 1333 yılında anadolu’yu gezerken, hamidoğulları beyliğine de uğramış, gölhisar’da dündar beyin oğlu mehmed ve eğridir’de diğer oğlu necmeddin ishak beyin hükümdar bulunduklarını bildirmiştir. ishak beyin hangi tarihte vefat ettiği belli değildir.

ishak beyden sonra kardeşi mehmed beyin oğlu muzafferüddin mustafa bey, onun ölümü ile de, oğlu hüsâmeddin ilyas bey, hamidoğulları beyliğinin başına geçti. hüsâmeddin ilyas bey, komşusu olan karamanoğlu alâeddîn bey ile yaptığı savaşı kaybederek germiyanoğlu süleyman şaha sığındı. ondan aldığı yardımlarla, kaybettiği yerlere yeniden sahip oldu. ilyas beyin de vefat tarihi belli değildir. ilyas beyden sonra yerine kemâleddin hüseyin bey geçti. bu zat da, karamanoğulları’nın tecavüzlerinden bıkarak, eşrefoğulları’ndan almış oldukları beyşehri, seydişehri, akşehir, yalvaç ve şarkî karaağaç’ı, 1374’te, 80 bin altın mukabilinde osmanlı hükümdarı sultan birinci murad hana sattı. yine, kosova savaşı’na giden sultan murad’a, oğlu mustafa idaresinde, yardımcı kuvvet gönderdi. okçulardan müteşekkil bu kuvvet, muharebe esnasında osmanlı ordusunun ön safında bulunmuştur. kemâleddin hüseyin bey, 1391 yılında vefat etti. hamidoğullarının bu şubesinin toprakları, osmanlılar ile karamanoğulları tarafından paylaşıldı.

hamidoğullarında devlet işlerinin görüldüğü bir dîvân mevcuttu. bu dîvânın, türkiye selçuklularınınkine benzer şekilde olduğu anlaşılmaktadır. hamidoğullarında beylik, eski türk geleneğine uyularak evlatlar arasında pay edilmekteydi.

hamidoğullarından hüsâmeddin ilyas beyin, felekâbâd’da kesilmiş hüsâmî ibareli gümüş sikkesinden başka hiç birisinin sikkesi görülmemiştir.

hamidoğulları hükümdarları, bilhassa eğridir ve burdur’da pek çok imar faaliyetlerinde bulundular. bunlardan eğridir’de hızır bey camii, burdur’da mustafa bey medresesi ve şuhud kasabasında ibrahim bin hızır’a ait olan mescid en önemlileridir.