refik saydam

hekim ve devlet adamı. 8 eylül 1881’de istanbul’da doğdu. ilk ve orta tahsilini tamamladıktan sonra, 1905’te mekteb-i tıbbiye-i şahâne’yi (askerî tıbbiye) bitirdi. daha sonra, almanya’nın berlin askerî tıp akademisinde brandenburg, danzig ve spandau’daki tıp merkezlerinde ihtisas yaptı. balkan harbinin başlaması üzerine, 1912’de istanbul’a geri döndü. çatalca cephesinde savaşa katılan refik saydam, savaş sırasında kolera salgınını önleyici çalışmalar yaptı. birinci dünyâ harbi sırasında, sahra genel sağlık müfettiş yardımcılığına getirildi. bu görevdeyken kurduğu bakteriyoloji enstitüsünde tifo, dizanteri, veba, kolera aşılarıyla tetanos, dizanteri serumlarını üretti ve tifüse karşı hazırladığı aşı tıp literatürüne geçti.
refik saydam, kurtuluş savaşından önce, 9. kolordu sağlık müfettiş yardımcısı olarak mustafa kemal’le birlikte anadolu’ya geçti. binbaşıyken ordudan ayrıldı. erzurum ve sivas kongrelerine katıldıktan sonra, 1920’de doğubeyazıt milletvekili olarak tbmm’ye girdi. kurtuluş savaşı sırasında millî müdâfaa vekâleti sıhhiye dâiresi başkanı oldu. 1921’de adnan adıvar’ın sıhhat ve muâvenet-i içtimâiye vekilliği’nden (sağlık bakanlığı) ayrılması üzerine, bu göreve getirildi. 1923-39 arasında, istanbul milletvekili olarak meclise giren refik saydam, bakanlığı sırasında ankara, erzurum, diyarbakır ve sivas’ta hastaneler, doğumevleri ve çocuk bakımevleri kurdurdu. 1928’de, ankara’da, bugünkü refik saydam merkez hıfzıssıhha enstitüsü’nün kurulmasına ve bu alanda eğitim vermek için hıfzıssıhha mektebinin açılmasına öncülük yaptı.

1931-1938 arasında, çeşitli dönemlerde maarif ve mâliye vekilliklerini de vekâleten üstlendi. ilk dönemlerde atatürk’ün sıhhatiyle meşgul oldu. bâzı konularda ona fikir beyânında bulundu. daha sonraları, ismet inönü ile çok sıkı fıkı olması dolayısıyla, atatürk’ün itimâdını kaybetti. atatürk, ömrünün son zamanlarında, şiddetli hasta olmasına rağmen, dr. refik saydam’ı yanına kabul etmedi.

dr. refik saydam, bilhassa ayasofya câmiinin câmilikten çıkarılıp müze olması, ezanın türkçe olarak okunması mecburiyetinin getirilmesi ve anayasadan, “devletin dîni islâm’dır” maddesinin kaldırılması gibi kararların alınmasında etkili oldu.

atatürk’ün ölümünden sonra kurulan ikinci bayar hükümeti sırasında içişleri bakanı oldu. ismet inönü ile çok samîmi olması, 1938’de cumhûriyet halk partisi genel sekreterliğine seçilmesini sağladı. 25 ocak 1939’da başbakan olarak hükümeti kurmakla görevlendirildi. ölümüne kadar başbakan olan saydam, 8 temmuz 1942’de istanbul’da öldü.