fazil ahmet paşa

köprülü mehmed paşanın büyük oğlu. 1635 yılında vezirköprü kasabasında doğdu. yedi yaşında istanbul’a geldi ve burada medrese tahsilini meşhur karaçelebizâde abdülazîz efendiden alarak mezun oldu. on altı yaşındayken müderris oldu ve yirmi iki yaşına gelince sahn-ı semân medreselerine müderris tâyin edildi. sonra babası tarafından ilmiye sınıfından ayrılması istendi ve 1659 târihinde vezirlikle erzurum vâliliğine gönderildi. daha sonra şam ve halep vâliliklerinde bulunan fâzıl ahmed paşa, babasının hastalanması üzerine, ona vekâlet etmek üzere edirne’ye çağırıldı. nihâyet 1661 yılında babasının ölümü ile 26 yaşındayken veziriâzamlığa getirildi.
fâzıl ahmed paşa, fâsılasız olarak 15 sene sadârette bulundu. bu süre ile çandarlızâde halil hayreddin paşa ile oğlu çandarlızâde ali paşadan sonra osmanlı târihinin en çok iktidarda kalan sadrâzamıdır. ahmed paşanın on beş sene süren sadâretinin dokuz senelik bir devri cephelerde muhârebeyle geçti. üç sene avusturya ile macaristan’da ve iki buçuk sene venediklilerle girit’te ve üst üste üç sene de lehistan’da savaştı.osmanlı devletine parlak zaferler kazandırdı. 1676 yılında pâdişâhla berâber edirne’ye giderken yolda hastalandı ve hastalığı ağırlaşarak yola devâm edemedi. ergene civârında, karabiber çiftliğindeyken 3 kasım gecesi 43 yaşında olduğu halde vefât etti.cenâzesi istanbul’a getirilerek divanyolu’nda babasının yanına defnedildi.

târihî kaynaklara göre fâzıl ahmed paşa, vücutça uzun boylu, beyaz renkliydi. hal ve tavrı mütevâzıydı. çok düzgün konuşur, karşısındaki kimseyi kolaylıkla ikna ederdi. cömertti. haksızlığın büyük düşmanıydı. çabuk kavrayışlı, metin muhâkemeli, işlere kısa yoldan gitmesini bilen ve meselelere vakıf bir şahsiyetti. ihtiyatlı konuşur, gevezelikten hoşlanmazdı. yapamayacağı şeyleri îmâ yoluyla da olsa, vaad etmezdi. fâzıl ahmed paşa, fikir ve mütâlaaya kıymet verir, söz dinler, tecrübeli adamların fikirlerinden istifâde eder ve sonra harekete geçerdi. muhârebelerde askerin gayretini arttırmak için esir ve belli sayıda kelle getirene yirmi kuruş bahşiş vermekte idi. fâzıl ahmed paşa, hemen hemen bir altının dörtte biri veya yarısı olan bu parayı tamâmen kendi kesesinden sarf ederdi. bir gün kethüdâsı kendisine:

“bu ihsâna sel gibi akça olsa yine dayanmaz!” demesi üzerine:

“ya bizim akçemiz ne gün içindir. hepsi böyle günlere fedâ olsun. eğer kifâyet etmezse, ödünç alır yine veririz.” cevâbını vermişti.

ilmiye sınıfından yetişen fâzıl ahmed paşa, fıkıh ve kelâmda âlimdi. yazısı güzel olup, sülüs ve nesih yazısını, meşhur hattat derviş ali’den öğrenmiştir.hocası kendisini ziyârete geldiği zaman elini öper ve makâmında yanına oturturdu. paşa, devletin her yerinde hayır eserleri yaptırdı. bunlar arasında divanyolu’nda kütüphâne ve dârülhadîs, uyvar kamaniçe ve kandiye’de câmi, izmir ve çemberlitaş’taki han en önemlileridir.