jim thorpe

modern spor dünyasının en çok yönlü atletlerinden birisi sayılmaktadır. olimpiyatlarda pentatlon ve dekatlon dallarında altın madalya sahibi olan, amerikan futbolu’nda kolej ve profesyonel liglerde yıldız oyunculuk, amerika ulusal beyzbol ligi’nde (major league baseball) oyunculuk ve basketbolda kariyer yapmış bir sporcudur. olimpiyatlarda yarışmadan önce, ikinci beyzbol liginde iki sezon profesyonel olarak oynadığı ortaya çıkınca amatör yarışma kurallarına aykırı olması nedeniyle madalyalarını kaybetmiştir. ancak ölümünden otuz yıl sonra 1983’te bu madalyalar tekrar verilmiştir.

thorpe’un doğumu, tam adı ve etnik kökeni hakkında oldukça farklı bilgiler bulunmaktadır. kesin olarak bilinen thorpe’un yerli toprakları’nda doğduğudur ancak doğum sertifikası bulunamamıştır.

thorpe 28 mayıs 1887’de abd’de oklahoma eyaletinin prague şehri yakınlarında doğmuştur. tam adının james francis thorpe olduğu söylense de bu kanıtlanamamıştır. vaftiz sertifikasında adı "jacobus franciscus thorpe" olarak kaydedilmiştir.

annesinin ve babasının etnik kökeni farklı gruplardan gelmektedir. babası hiram thorpe’un irlandalı bir babası ve sac ve fox ulusu’ndan yerli bir annesi vardı. annesi charlotte vieux’nün babası fransız, annesi ise büyük sac savaşçısı şef black hawk’un (kara atmaca) soyundan gelen bir yerli idi. sac ve fox olarak yetiştirilen thorpe’un yerli dilindeki adı parlak yol anlamına gelen wa-tho-huk idi. sac ve fox ulusu’nda gelenek olduğu üzere thorpe doğumu sırasında meydana gelen bir olaydan esinlenerek adlandırılmıştı. doğduğu kulübeye giden yolu güneşışığının aydınlatması üzerine kendisine bu isim verilmiştir. bazı bilgilere göre hiram thorpe’un beş karısı ve toplam 19 çocuğu olmuştu ve bu çocukların en az on biri vieux’dendi.

thorpe ikiz kardeşi charlie ile birlikte stroud, oklahoma’daki yerli okuluna gitti. sekiz yaşındayken kardeşi charlie zatürreden öldü. okula kardeşinin yardımıyla devam eden thorpe kardeşinin ölümünden etkilendi ve birkaç kere okuldan kaçtı. bunun üzerine hiram thorpe oğlunu bir daha kaçmaması için lawrence, kansas’ta şu anda haskell yerli ulusları üniversitesi diye bilinen okula gönderdi. iki yıl sonra annesinin ölümüyle birlikte depresyona giren thorpe babasıyla birkaç kez tartıştıktan sonra okuldan kaçarak bir at çiftliğinde çalışmaya başladı.

1904 yılında babasının yanına dönen thorpe carlisle, pennsylvania’da bulunan carlisle yerli endüstri meslek okulu’na girmeye karar verdi. bu okulda iken amerikan futbol tarihinin başlarında en nüfuzlu koçlardan biri olan glenn scobey "pop" warner ile çalıştı. aynı yılın sonlarına doğru hiram thorpe’un ölmesi üzerine thorpe bir kere daha okulu bıraktı. birkaç yıl çiftlikte çalıştıktan sonra carlisle’a geri dönerek atletizm kariyerine başladı.

söylentilere göre thorpe atletik kariyerine 1907’de carlisle’da atletizm pistinden geçerken üzerindeki elbiselerle hazırlıksız olarak 1,75 metrelik sıçrayışla okulun yüksek atlamacılarını geçmesiyle başlamıştır. bunun doğru olup olmadığı bilinmez ama kaydedilmiş en erken atletizm sonuçları 1907 yılına aittir. thorpe, atletizmin yanı sıra carlisle’da amerikan futbolu ve beyzbol, lacrosse (raket benzeri sopalarla oynanan bir tür çim hokeyi) ve hatta dans takımlarına da katılmıştır.

ulusal anlamda ilk olarak 1911 yılında okulunun futbol takımında farklı pozisyonlarda oynayarak dikkati çekti. carlisle’ın harvard takımını yendiği 18-13’lük maçta takımının tüm sayılarını thorpe yapmıştır. sezonu 11-1 tamamlayan carlisle sonraki sezon thorpe’un 25 ‘’touchdown’’ ve 198 sayısıyla (12 maçta) ulusal kolej şampiyonasına katılmıştır. carlisle’ın 1912 yılındaki karşılaşmaları içinde, west point karşısındaki etkileyici 27-6’lık galibiyet dikkat çeker. thorpe’un yaptığı 92 yardalık touchdown takım arkadaşının yapmış olduğu penaltı yüzünden iptal edilmiş ancak thorpe bir sonraki oyunda 97 yardalık bir touchdown yapmayı başarmıştır. thorpe 1911 ve 1912 yıllarında amerikan ulusal karmasına seçilmiştir.

o maç sırasında, daha sonra abd başkanı olacak olan dwight eisenhower thorpe’u engellemeye çalışırken dizini incitmiştir. eisenhower 1961 yılında yaptığı bir konuşmada thorpe’tan şöyle sözetmiştir: "zaman zaman doğuştan üstün yeteneklere sahip insanlarla karşılaşırız. aklıma jim thorpe geliyor. hayatında bir kere bile antrenmana çıkmamıştır ama bugüne kadar gördüğüm futbol oyuncularından daha iyi oynayabilirdi."

futbol thorpe’un en sevdiği spordu ve hep öyle kaldı. atletizm pistine ara sıra çıkıp yarışıyordu. yine de thorpe asıl ününü atletizm ile kazanmıştır.

isveç’in başkenti stockholm’de yapılan 1912 yaz olimpiyatları’nda programa iki yeni atletizm dalı konmuştu: pentatlon ve dekatlon. 1906 yaz olimpiyatları’nda antik yunan oyunlarındakine benzer bir pentatlon karşılaşması yapılmıştı ancak 1912 yılında pentatlon karşılaşmaları uzun atlama, cirit atma, 200 metre kısa mesafe koşu, disk atma ve 1500 metre koşu dallarından oluşturulmuştu.

1880 yılından beri abd’de yapılmasına ve st.louis’deki 1904 yaz olimpiyatları’nda bir çeşit dekatlon karşılaşması yer almasına rağmen dekatlon karşılaşmaları atletizm içinde yeni bir daldı ve olimpiyatlardaki dekatlon abd versiyonundan farklıydı. carlisle atletizm takımında birçok dalda yarışan thorpe gibi çok yönlü bir atlet için bu iki yeni karşılaşma, biçilmiş kaftandı. dolayısıyla thorpe hem pentatlon hem de dekatlon için abd olimpiyat seçmeleri’ne katıldı.

üç karşılaşmayı kazanarak doğu bölgesi seçmeleri’ni kolayca kazanan thorpe aralarında daha sonra uluslararası olimpiyat komitesi başkanı olacak avery brundage’in de bulunduğu pentatlon takımına seçildi. dekatlon takımı için yalnızca birkaç aday olması nedeniyle seçmeler iptal edildi. thorpe ilk ve tek dekatlon karşılaşmasına olimpiyatlarda katılacaktı.

thorpe’un olimpiyatlardaki karşılaşma programı oldukça doluydu, çünkü pentatlon ve dekatlonun yanı sıra uzun atlama ve yüksek atlama dallarında da yarışıyordu. ilk karşılaşma pentatlon dalındaydı ve beş farklı dalın dördünü önde bitiren thorpe 1912 yılından önce hiç yarışmadığı cirit atmada üçüncü geldi. yarışma sonuçları karşılaşmalardaki sıralama puanlarına göre belirlense de, elde edilen derecelere göre de puanlama yapılıyordu. thorpe kendinden sonra gelen norveçli rakibi ferdinand bie’nin 400 puan önünde 4041.530 puan ile pentatlonda birinci geldi.

pentatlonda altın madalya kazandığı gün, yüksek atlama finallerine katılmaya da hak kazandı. finalde dördüncü olan thorpe uzun atlamayı da yedinci olarak bitirdi. thorpe’un son karşılaşması olan dekatlonda favori evsahibi hugo wieslander idi. ancak thorpe’un karşısında varlık gösteremeyen wieslander karşılaşmayı 700 puan geriden tamamladı. thorpe on dalın dördünde birinci geldi.

o zamanki âdetlere göre madalyalar atletlere oyunların kapanış töreninde veriliyordu. iki altın madalyanın yanı sıra thorpe dekatlon için isveç kralı v. gustav ve pentatlon için rus çarı ii. nikolay tarafından verilen iki ayrı başarı ödülünü de kazandı. kral gustav’ın thorpe’a ödülünü verirken "bayım, siz dünya üzerindeki en büyük atletsiniz," dediği ve thorpe’un da "teşekkürler, kral," dediği söylenmektedir.

thorpe’un başarısı ülkesinde de dikkatleri çekti ve dönüşünde new york şehrinin ünlü broadway bulvarında konfetilerle karşılandı. thorpe daha sonraları bu karşılamayı şöyle anlatmıştır: "insanların çığlık çığlığa adımı haykırdıklarını duydum ve yalnızca bir kişinin nasıl bu kadar dostu olabileceğini anlayamadım."

thorpe, 1912 olimpiyatlarında atletizmin yanı sıra abd atletlerinden oluşan iki takımın yaptığı iki beyzbol gösteri karşılaşmasının birine de katılmıştır. tüm dünyanın daha sonra öğreneceği üzere bu thorpe’un beyzbolu ilk denemesi değildi.

1913 yılında, olimpiyatlara katılan atletlerin amatör olması konusunda çok katı kurallar bulunmaktaydı. yarıştıkları için para ödülü alanlar, spor öğretmenleri ve daha önce profesyonellere karşı yarışmış olanlar amatör sporcu sayılmıyor ve olimpiyatlara katılmalarına izin verilmiyordu.

1913 ocak ayının sonlarına doğru abd gazeteleri, thorpe’un daha önce profesyonel beyzbol oynadığı hakkındaki iddiaları yayımladılar. ilk olarak hangi gazetenin bu iddiayı gündeme getirdiği belli olmasa da bulunabilen en erken baskı providence times gazetesine aittir, ancak iddiaların önce worcester telegram gazetesinde yayımlandığından sözedilir. hakikaten de thorpe 1909 ve 1910 yıllarında rocky mount, kuzey carolina’da doğu carolina ligi’nde profesyonel beyzbol oynamış ve bunun karşılığında da az miktarda para almıştır.

kamuoyu thorpe’un geçmişiyle çok ilgilenmediyse de amatör atletizm birliği (amateur athletic union – aau) ve özellikle birliğin sekreteri james e. sullivan bu olayı çok ciddiye almıştır. thorpe sullivan’a yarı-profesyonel olarak beyzbol oynadığını bildiren bir mektup göndermiştir:

...yalnızca basit bir yerli okul çocuğu olduğum ve böyle şeyler hakkında bir şey bilmediğim gerçeği nedeniyle kısmen mazur görülmeyi umuyorum. hakikaten de yanlış bir şey yaptığımı bilmiyordum çünkü bildiğim birçok kolej öğrencisinin yaptığını yapıyordum ancak onlar kendi isimlerini kullanmamışlardı...

mektubunun hiçbir faydası olmadı ve aau geçmişe yönelik olarak thorpe’un amatörlüğünü kaldırmaya karar verdi ve ioc’nin de aynı şekilde davranmasını önerdi. aynı yıl içinde ioc oybirliğiyle jim thorpe’un tüm olimpiyat madalyalarını, ödüllerini ve unvanlarını geri almayı kararlaştırdı ve onu profesyonel sporcu ilan etti.

thorpe para karşılığında oynamış olsa da diskalifiye edilmesi kuraldışıydı. 1912 olimpiyatları’nın kural kitapçığında herhangi bir karşı çıkmanın oyunların kapanış töreninden sonra 30 gün içinde yapılması gerektiği belirtilmişti. iddiaların gazetelerde yayımlanması 1913 ocak ayında yani stockholm oyunlarının bitişinden altı ay sonraya denk gelmektedir. aau ve ioc görevlilerinin bu kuraldan haberi olmadığı ya da bilerek dikkate almadıkları anlaşılmaktadır. ayrıca olimpiyat oyunlarından çok önce thorpe’un amatör statüsünün sorgulandığı ancak 1913 yılında bu iddialarla karşı karşıya kalana kadar aau tarafından dikkate alınmadığı hakkında bazı kanıtlar da bulunmaktadır.

bu olayın thorpe için tek olumlu yanı, profesyonel olduğunun ilanından sonra amerika ulusal beyzbol ligi’ndeki takımlardan teklifler almasıdır.