arthur asher miller

miller yüzyılımızın en önemli amerikalı dram yazarlarından biri kabul edilmektedir. miller’in kahramanları, haşin bir toplum içerisinde, kendi vicdanlarıyla yaşayabilmek için bireysel suç ve sorumluluklarıyla uzlaşmaya çalışırlar. ilk bakışta oyunları, genellikle aile hikayelerini anlatan bireysel dramlar gibi gözükse de, çağının önemli toplumsal, siyasi ve ahlaki sorunlarına eğilirler.

miller new york’un harlem mahallesinde dünyaya geldi. avusturya-macaristan’dan abd’ye gelmiş yahudi bir göçmen olan babası, bir kumaş mağazasının sahibiyken dünya ekonomik buhranından sonra 1929’da iflas etti. ekonomik durumun güvensizliği spora meraklı genci derinden etkiledi. 1934-38 yılları arasında ann arbor/michigan’da edebiyat ve ingiliz dili yüksek eğitimini sürdürebilmek için michigan daily gazetesinde redaktörlük yaptı. miller’in bu dönemde yazdığı ilk dramlar üniversitede takdirle karşılandı. 1947: all my sons

1938’de new york’a dönen miller, burada federal hükümetin bir tiyatro projesine katıldıysa da bu proje sözümona komünist eğilimi nedeniyle 1939’da rafa kaldırıldı. miller 1940 yılında kız arkadaşı mary slattery ile evlendi (iki çocuk). ilk romanlarından, röportaj ve pek başarılı sayılmayan bir dramdan sonra miller, 1947’de all my sons (bütün oğullarım) adlı tiyatro oyunuyla ünlenmeyi başardı. babalarının ticaret anlayışıyla uzlaşamayan bir savaş zengininin oğulları ölünce, baba intihar eder. daha sonraki yapıtlarının tümünde olduğu gibi, burada da, norveçli yazar henrik ibsen’in dramlarını örnek alan miller, toplumu eleştirmektedir. 1949: death of a salesman yazar bundan iki yıl sonra death of a salesman (satıcının ölümü) ile en büyük başarısını elde etti. 1985’te volker schlöndorff tarafından filme uyarlanan bu dramında miller, uzun yıllardan sonra çalıştığı firma tarafından işten çıkarılan willy loman’ın yıkılışını gözler önüne sermektedir. geriye dönüşlerle kaçırılmış fırsatları gözünün önünden geçirir, özel hayata bir dönüş yapar, oğulları tarafından reddedilir ve hayatına son verir. miller’in dramları için karakteristik olan, başkişilerinin vicdanlarıyla hesaplaşırken aklanmaya çalışmalarıdır. miller’in karakterleri, ahlaki tutumlarına bağlı olarak toplumda bir yere sahip olurlarken, bireyler tekrar tekrar toplumun istekleri karşısında başarısızlığa uğrarlar. yalnızlıkları ve kendi suçlarıyla hesaplaşmaları, miller’in sayısız deneme yazısında da işlediği ana konuları oluşturur. yine 1949 yılında miller pulitzer ödülünü aldı...

50’li yılları mccarthy ile çelişmeleri
zaman zaman sosyalist görüşlere yakınlık duyan miller’in toplumsal eleştirileri amerika karşıtı çalışmaları araştırma komitesinin dikkatini çekti. miller the crucible (cadı kazanı) (1953, filme alınışı: 1956, senaryo: jean-paul sartre) adlı tiyatro oyununda, adı geçen komite başkanı joseph r. mccarthy’yi eleştirmişti. bu oyunda salem’de 1692 yılında cadı olmakla ve şeytanla işbirliği yapmakla suçlanan insanların idam edilmeleri dramını anlatır. (bakınız : salem cadı olayları ) yazar bu oyununda 1950 mccarthy dönemini eleştirmiştir. bu dönemde senatör mccarthy çok sayıda sanatçıyı komunist olmakla suçlamıştı. bu dramın yorumlanmasına bağlı olarak miller, komünizmi desteklemekle suçlanarak 1957’de ifade vermeyi kabul etmemesi üzerine komiteyi hiçe sayması nedeniyle sonradan ertelenen bir yıllık hapis ve para cezasına mahkûm edildi (1958’de düzeltildi).

1964: after the fall
miller marilyn monroe ile yaptığı evlilik (1956-61) yüzünden gazete manşetlerine girdi. monroe için the misfits (uyumsuzlar, 1959) adlı filmin (1960) senaryosunu yazdı. monroe’nun kendi yaşamına son vermesi üzerine miller 1962’de avusturyalı inge morath ile evlendi. eşinin intihar olayını ve 50’li yıllardaki özel sorunlarını miller, after the fall (düşüşten sonra, 1964) adlı dramında işleyerek her şeye yeniden başlayabilmek için gerekli güce kavuşabilmek üzere kendini bulmaya çalıştı. aynı yıl içinde incident in vichy (vichy’de olay) adlı oyunu ilk kez sahnelendi. miller bu oyununda rastgele yoldan geçen insanların masabaşı nazi suçluları tarafından "yahudi" olarak tutuklanıp, sorguya çekilmelerini ve gösterdikleri tepkileri dile getirmektedir. playing for time (zaman kazanmaya çalışırken, 1980) adlı televizyon senaryosunda da nazi dönemini ele alarak bu sefer auschvvitz konsantrasyon kampının orkestrasını konu alır. miller 70’li ve 80’li yıllarda yazdığı dramlarla eski başarılarına ulaşamadı.

miller’in diğer oyunları
1955: a memory of two mondays (iki pazartesinin anısı): miller’in, 30’lu yılların başında çalıştığı bir araba yedek parçası deposundaki deneyimlerini anlatan otobiyografik yapıtı.
1955: a view from the bridge (köprüden bakış): new york’ta yaşayan sicilyalı göçmenlerin dünyasında geçen bir kıskançlık dramı ve toplumsal suçlama. 1968: the price (bedel): iki erkek kardeşin geriye bakarak hayatlarındaki suçlarla ve sorumluluklarla hesaplaşması. arthur miller?ın tiyatro dışındaki çalışmaları arasında ise, anti-semitizm üzerine ironik bir öykü anlatan 1945 tarihli romanı focus, iki özgün film senaryosu; o zamanki eşi marilyn monroe için yazdığı the misfits / uygunsuzlar (1961) ile everybody wins / kaybeden yok (1990), bazı gezi yazıları (in russia (1969), chinese encounters (1979)) sayılabilir. ayrıca tiyatro üstüne denemelerini 1978?de bir kitapta toplamış, satıcının ölümü?nün çin?deki sahnelenişi sırasında yaşadıklarını 1984?te yazdığı salesman in beijing?de anlatmış, 1987?de ise timebends: a life adıyla otobiyografisini yazmıştır.
satıcının ölümü (1949) pulitzer ödülü kazandırdı.

elia kazan’ın sahnelediği ’satıcının ölümü’ ile 1949’da pulitzer alan miller, çağdaş tiyatroda trajedi sayılabilecek oyunlar yazılabileceğini ileri sürmüştü. ’bütün oğullarım’la ününe ün katan miller bu konuda "trajedi, ancak insanın iç dünyası varsa var olabilir. benim amacım, toplumu yıkmak değil. onu ahlak yoluyla yeniden kurmaktır. burada, kurulu düzen ile özgürlük arasında bir savaşım söz konusudur. ben iki şey arasında bir denge kurmaya çalıştım. insanın düşünen ve duyan bir varlık olduğunu hesaba katarak..." demişti.

’cadı kazanı’, ’bütün oğullarım’, ’bedel’ ve ’satıcının ölümü’ türkiye’de de sahnelenmişti. miller’ın marilyn monroe ile yaşadığı evliliğine gönderme yaptığı ’finishing the picture’ adlı son oyunu prömiyeri 2004 ekim ayinda chicago’da sahnelendi