samsun a çıktığım gün genel durum ve görünüş

nutuk’tan...

1919 yılı mayısının 19’uncu günü samsun’a çıktım. ülkenin genel durumu ve görünüşü şöyledir:
osmanlı devleti’nin içinde bulunduğu grup, i. dünya savaşı’nda yenilmiş, osmanlı ordusu her tarafta zedelenmiş, şartları ağır bir ateşkes anlaşması imzalanmış. büyük savaş’ın uzun yılları boyunca millet yorgun ve fakir bir durumda. milleti ve memleketi i. dünya savaşı’na sürükleyenler, kendi hayatlarını kurtarma kaygısına düşerek memleketten kaçmışlar. saltanat ve hilâfet makamında oturan vahdettin soysuzlaşmış, şahsını ve bir de tahtını koruyabileceğini hayal ettiği alçakça tedbirler araştırmakta. damat ferit paşa’nın başkanlığındaki hükûmet âciz, haysiyetsiz ve korkak. yalnız padişahın iradesine boyun eğmekte ve onunla birlikte kendilerini koruyabilecekleri herhangi bir duruma razı.

ordunun elinden silâhları ve cephanesi alınmış ve alınmakta...

itilâf devletleri, ateşkes anlaşmasının hükümlerine uymayı gerekli bulmuyorlar. birer bahane ile itilâf donanmaları ve askerleri istanbul’da. adana ili fransızlar; urfa, maraş, ayıntap (gaziantep) ingilizler tarafından işgal edilmiş. antalya ve konya’da italyan askerî birlikleri, merzifon ve samsun’da ingiliz askerleri bulunuyor. her tarafta yabancı subay ve memurlar ile özel ajanlar faaliyette. nihayet, konuşmamıza başlangıç olarak aldığımız tarihten dört gün önce, 15 mayıs 1919’da, itilâf devletleri’nin uygun bulması ile yunan ordusu da izmir’e çıkartılıyor.

bundan başka, memleketin her tarafında hristiyan azınlıklar gizli veya açıktan açığa kendi özel emel ve maksatlarını gerçekleştirmeye, devleti bir an önce çökertmeye çalışıyorlar.

sonradan elde edilen güvenilir bilgi ve belgelerle iyice anlaşılmıştır ki, istanbul rum patrikhanesi’nde kurulan mavri mira hey’eti (belge: 1) illerde çeteler kurmak ve idare etmek, gösteri toplantıları ve propagandalar yaptırmakla meşgul. yunan kızılhaç’ı ve resmî göçmenler komisyonu, mavri mira hey’eti’nin çalışmalarını kolaylaştırmakla görevli. mavri mira hey’eti tarafından yönetilen rum okullarının izci teşkilâtları, yirmi yaşından yukarı gençleri de içine almak üzere her yerde kuruluşunu tamamlıyor.
ermeni patriği zaven efendi de, mavri mira hey’eti ile birlikte çalışıyor. ermeni hazırlığı da tıpkı rum hazırlığı gibi ilerliyor. trabzon, samsun ve bütün karadeniz sahillerinde örgütlenmiş olan ve istanbul’daki merkeze bağlı bulunan pontus cemiyeti hiç bir engelle karşılaşmadan kolaylıkla ve başarıyla çalışıyor (belge: 2).

devamı için:

(bkz: bunlara karşı düşünülen kurtuluş çareleri)