stratonikeia

stratonikea muğla’nın yatağan ilçesi’nin 6-7 km. batısında, yatağan-milas karayolu çıkışında 1 kilometre mesafede yer alan eskihisar köyü ile iç içe bir antik kenttir.

kent, m.ö. 3. yüzyıl da kurulmuştur. bu tarihte suriye kralı i. seleukos eşi stratonike’yi oğlu antiokhos’a vermiş, antiokhos da önce üvey annesi sonra eşi olan stratonike adına stratonikea kentini kurmuştur.

antik çağ coğrafyacısı ve gezgini strabon’a göre kent, çok güzel yapılarla donatılmıştı. yapılan kazılarda ele geçirilen sikkelerden, stratonikeia sikkelerinin kentin rodos’tan bağımsızlığını kazandığı m.ö. 167’den itibaren basılmaya başlandığı ve gallienus (253-268) zamanına kadar devam ettiği anlaşılıyor.

kentin akropol ü güneydeki dağın tepesindedir. bu tepenin çevresi bir surla çevrilmiştir. kuzeyinde, yamaç üzerindeki bir teras üzerinde şimdiki karayolunun hemen altındaki, bir yazıtta imparator için yapılmış küçük bir tapınağın kalıntıları göze çarpar.

bunun aşağısında da büyük bir tiyatro vardır. burada cavea, merdivenlerle 9 cuneus a bölünmüştür ve tek bir diazoma vardır. sahne binasının kalıntıları, yapılan kazılarda büyük ölçüde ortaya çıkarılmıştır. antik kent üzerinde, yatağan termik santralı’nın kullandığı linyit yatakları üzerinde bulunmasından dolayı günümüzde boşaltılmış bulunan eskihisar köyü bulunmaktadır. kent surlarla çevrilmiş olup, bugün kent surlarının yalnızca önemsiz uzantıları görülmektedir. yerleşim alanının kuzeydoğu köşesinde, büyük kesme taşlar ile kireç harçtan örülmüş güçlü bir kalenin yıkıntıları vardır. yapı, büyük kesme taşlar ile kireçli harçtan örülmüştür. yapının onarım gördüğü diğer yapılardan alınma yazıtlı taşlar ve sütun gövdelerinden anlaşılmaktadır.

kentin kuzey kenarındaki ana giriş kapısı büyük bloklardan oluşmaktadır. geniş ve ince taş duvarcılığı ile örülmüştür. bu kapının üzerinde kemer olduğu kalıntılardan anlaşılmaktadır. kapı iki girişlidir. iki kapı girişi arasında bir nymphaion vardır. kapıdan sonra sütunlu bir alanın ve yolun varlığı görülmektedir.

kentin tam ortasında, en çok göze çarpan yapısı, kent meclisinin toplandığı bouleuterion bulunmaktadır. bouleuterion tiyatro benzeri küçük bir yapıdır. bu yapının hemen batısındaki tek başına duran kapı bu alanın giriş kapısıdır. bunun serapis tapınağı olduğu ileri sürülmüştür; ancak kazılarda bulunan yazıtlar bu görüşün yanlış olduğunu göstermiştir. bouleuterionun kuzeye bakan dış duvarında diocletianus’un fiyat listesi ve bunun uygulanmasına ilişkin giriş kısmı latince yazılmıştır. bu yapının alttaki oturma sıraları korunmuştur.

kentin batısında, antik yunan ve roma’da gençlerin düşünsel ve bedensel yönden eğitildikleri, öğrenim gördükleri, spor etkinliklerinde bulundukları gymnasion denilen yapı bulunmaktadır.

kente giriş kapısının önündeki kutsal yolun kenarında oda mezarlar yer almaktadır. giriş kapısından başlayan kutsal yol nekropolden geçmekte ve lagina’daki hekate kutsal alanına ulaşmaktadır. söz konusu nekropol sahası günümüzde kömür ocakları havzası altında kalarak yok olmuştur.

ayrıca birde mysia stratonikeia’sı vardır

stratonikeia/siledik helenistik çagda, anadoluda, stratonikeia (ordunun zaferi) adını taşıyan seleukos’lar prensesleri, kraliceleri onuruna “stratonike yurdu” anlamına gelen stratonikeia adlı iki kent kurulmuştu bunlardan biri karia bölgesindedir; ama birde mysia stratonikeia’sı vardır; bu kent roma döneminde, indei stratonikeia ve daha sonrada stratonikeia hadrianopolis adıyla para basmıştır bkz. no 71 kırkağaç’ın dogusundaki siledik köyüdür; köyün yaşlıları “dededen ögrendigimize göre köyümüzün eskiden adı selendarios imiş” demektedirler selendarios ve siledik adlarının kökeni, türeyiş ögeleri ve anlamı konusu, tt adlar kitabında incelenmiştir kentin paraları üzerinde görülen indei stratonikeia adını indei bölümüne gelince. kentin bulundugu ovanın ilk çaglardaki adı indeipedion (helen dilinde indei ovası) idi (louis robert, villes d’asia minor, sayfa 50-54) oradan bakırçay geçer; bir yandan bunu, bir yandanda indei adının indos’a (dalaman çayının eski adına) benzerligi göz önüne tutularak, ”indei herhalde bakır çayının buradan geçen bölümü idi” sonucuna varıyoruz. anadoludaki stratonikeia’ların böyle adlandırılmasının nedeni olan kraliçe stratonike, seleukos’lar devletinin ikinci kralı (kurucu ve birinci kral i. seleukos’un oğlu) i. antiokhos’un eşiydi. kentleri kurup (daha dogrusu oradaki yerleşim birimlerini geliştirip kent durumuna yükselterek) stratonikeia diye adlandıran i. antiokhos’tur. mysia’daki kent roma egemenligi döneminde, stratonikeia hadrianopolis (hadrianos’un stratonikeia’sı) ve (edirne gibi) adrianoupolis/hadrianoupolis (hadrianos’un kenti) adını aldı ilk çag kenti şu anda siledik köyü kırkağaç-gelenbe asfalt yüzeyli yolun 12. km’sinde ovaya hakim bir tepe üzerindedir. kentin tarihcesiyle ilgili bildigimiz tek olay, bergama devletinin son kralı iii. attalos’un vasiyetnameyle kendilerine bıraktıgı, krallık ülkesine el koymak isteyen romalılara karşı, yalnız bağımsızlıgı amaçlıyor olmayıp toplumsal yapıyı da pek devrimci doğrultuda değiştirmeyi (örnegin ve özellikle, köleliği kaldırmayı) amaçlayan bir ayaklanma çıkarmış bergamalı prens aristonikos’un üç yıl boyunca romalılara kök söktürdükten sonra iö 130′da yenildikten sonra buradaki hisar kentine sığındığı, ve kent halkının onu teslim etmek zorunda bırakıldıgıdır.