sadri maksudi arsal

sadri maksudu arsal(1879-1957)

sadri maksudi arsal 5 agustos 1879’da kazan sehrinin tassu koyunde ailenin son cocugu olarak dunyaya gelir. okul yasi geldiginde koy okuluna gider. 1888’de allamiye medresesine gonderilir. daha cocuk caginda (14 yasinda) maksudi ingilizceden fransizcaya , fransizcadan istanbul turkcasine cevrilmis robinson crusoe adli kitabi kazan turkcesine cevirir. agabeyi hadi efendinin duzeltmelerinden sonra, bir bu ceviri yayinlanir. 16 yasinda ise tabakat-ul arz yerin tabakalari adli ilmi yapiti istanbul turkcesinden kazan turkcesine aktarir. allamiye medresesinden mezun oldugu 1895 yilindan sonra ismail gaspirali’nin istegi uzerine agabeyi hadi efendi tarafindan kirima goturulur. maksudi arsalin hayatinin belkide en onemli olaaylarindan biri de gaspiraliyla kirimda tanismasidir. gaspiralinin maksudiye asiladigi en onemli dusunce turk birligi’dir. daha sonraki yillarda maksudi benim manevi babam gaspiralidir diyerek, gaspiralinin yasamindaki onemini ifade etmisstir. maksudi 1898’de bir de roman yazmis ve romanini agabeyinin yardimiyla bastirmistir. sadri maksudi 1901 yilinda ogretmen okulunu bitirir ama okumaya devam etmek istemektedir. ailesi agabeyi hadi efendiye danismasini onerir. agabeyi sadriye ogretmenlige istanbulda devam etmesi yonunde telkinlerde bulunur. bundan sonra maksudi bahcesaraya gelip, meseleyi gaspiraliya anlatir. gaspirali da abdulhamidin istibdatindan bahseder ve parise gitmesini onerir. maksudi once istanbula ordan da 1901 yilinin sonunda parise gider. sorbon universitesi hukuk fakultesine kaydolur. maksudi pariste yusuf akcurayla da tanisir. 1906’da okulunu bitirip rusya’ya geri doner. doner donmez ninjinov gorod’a gider.gidis sebebi adi gecen sehirde 3. rusya muslumanlari kongresinin yapilmasidir. gaspirali maksudiyi merkez komitesi uyeligine secmistir bile. maksudi 1907’de acilan 2. dumada milletvekili olarak karsimiza cikar. maksudi burda en soven ruslarin bile oylarini alarak baskanlik divanina secilir. sadri maksudi duma uyesi olarak petersburgda bulundugu yillarda turkoloji ve turk dili alanlarinda kendini yetistirdi.1907 yilinin basinda 1910 yilinin kadar radlovun ogrencileri kabul ettigi gecelere duzenli olarak devam etti.1910 yilina gelindiginde raimogullarindan sakir efendinin kiziyla evlenir maksudi. car zamaninda butun valiler gecici hukumet tarafindan gorevden alinmakta ve onlarin yerine tayinler yapilmaktaydi. turkistana 9 kisilik bir komite gonderilecekti ve gonderilecek uyelerden biride maksudiydi. bl edip 1917’de bu gorevi kabul edip turkistana geldi. mustafa cokay, maksudinin turkistanda olmasi hakkinda sadri maksudinin taskentte olmasi bizim icin son derece gerekliydi, demistir. maksudi haziran ayinin basinda, taskentten kazana doner. bolsevikler ile gecici hukumet arasindaki problemlerin sonucunda bolseviklerin guclenmesi, maksudiye muhtar bir cumhuriyet kurma fikrini dusundurmustu. ic rusya ve sibirya turk-tatarlari milli-medeni muhtariyeti fikri 21 temmuz 1917de toplanan butun rusya muslumanlari kongresine sunulmus ve kabul edilmisti. sadri maksudinin baskanliginda bir muhtariyet komisyonu kuruldu. 23 kasim 1917’de maksudinin bu muhtar cumhuriyetin cumhurbaskani oldugunu goruyoruz. bolsevikler devleti ele gecirip muhtar cumhuriyeti de ortadan kaldirdiktan sonra maksudinin pesine dustuler. maksudi ise gizlice 1918de finlandiyaya kacti. ordan da once berline, sonra ise 1919 mayisinin ortasina dogru parise gecti. 1923’de sorbon universitesinde hocaliga basladi. bir dizi konferans vermek icin geldigi turkiyede 24 kasim 1927’de gazi mustafa kemal ile tanisti ve gazinin gelin turkiyede vazife alin teklifine, emredersiniz pasam, diyerek cevap verdi. 1925’de turkiyeye yerlesmistir. turkiyede bulundugu yillarda ’’turk hukuk tarihi’’ kursusunu kurmus,tarih ve dil ile ilgili calismalarda surekli gazinin yanibasinda bulunmustur. maksudinin 1956 sonunda baslayan rahatsizligi 1957 basinda ciddilesmis, 17 subat 1957de komaya girmis uc gun sonra da olmustur.

sadri maksudinin milliyetcilik anlayisi

sadri maksudi milliyetciligin sosyolojik bir olgu oldugunu savunur. s. maksudi bu sosyolojik olguyu biyolojik temellere dayandirir. normal bir insanin bilgi ve kulturu arttikca, milli sezgileri de daha suurlu bir hal alir, der. milleti teskil eden unsurlari 9 oge altinda toplar. bunlar:
1: milleti teskil eden fertlerin uzun zaman ayni devlet icinde,ayni otoritelere,ayni hukuki nizama tabi olarak yasamalari.
2: yeterli kalabalikta nufus.
3: belirli bir ulke.
4: ayni devlet icinde uzun sure istiklal sahibi olarak yasamis bulunmak.
5: orf ve adet birligi.
6: dil birligi.
7: ortak dini inanclar.
8: musterek ruhi teyammullerin ve bu teyammullerden dogan hareket ve dusunce tarzlarinin olusturdugu milli seciye.
9: millet ekseriyetinin ayni irktan olmasi.

sadri maksudi’nin dil gorusleri

sadri maksudu’nin dil ile ilgili gorusleri 6 madde altinnda incelenebilir. bunlar:
1: dillerin olusumunda ’’suursuz ve suurlu yapilma’’devirleri olmak uzere iki devir vardir. soyle ki: sozlerin yaratilmasi, suursuz oldugu gibi dilbilgisi kurallainin, soyleyis bicimlerinin yapilmasi ve genellesmesi de suursuzdur. ikinci devreye gecmek icinse yaziya sahip olmak, siyasi olarak yukselmek,medenilesmek ve kentlesmek sarttir. bu devirde ki suurlu isleme isini bilginler ve aydinlar yapar.
2: turk dili vasiflari olan ustun bir dildir. bunun sebepleri: a) soz koklerinin degismezligi, sabitligi. b) soz sekillerinin kuralliligi. c) fiil cekimlerinin zenginligi. d) soz koklerinin zenginligi. e) eklerin bollugu. f) unlu uyumunun olmasidir.
3: turklerde cesitli devir ve sahalarda edebi diller yaratilmistir.
4: turkceye arapca ve acemce sozlerin girmesi tabii ve tarihi bir zaruret neticesi degildir.
5: genel bir edebi turk dili yaratilmalidir.
6: yazi dilimiz turkcelesmelidir.

sadri maksudinin tarih gorusleri

sadri maksudi ’’milli suurun olusmasinda en onemli unsurlardan biri tarih suurudur’’ der. turk milletinin basari ve basarisizlikl sebeplerinin tarihi incaleyerek anlayabilecegimizi ileri surmus ve bu konudaki ilk calismayi da o yapmistir. islam oncesi turk hukuk tarihininde ilk arastirmasi kendisi tarafindan yapilmistir. ayrica turk hukuk tarhi kursusunu ulkemizde kuran da kendisidir.

alinti...