oruç reis

büyük türk denizcisi. muhtemelen 1470 yılında midilli’nin bonova köyünde doğdu. babası, yâkub ağa, 1462’de midilli’nin fethine iştirak etmiş ve bonova köyü kendisine timar olarak verilmişti. burada yerleşip evlenen yâkub ağanın ishak, oruç, hızır ve ilyas adını verdiği dört oğlu olmuştu. iyi bir öğrenim gören kardeşler, devrin denizci milletlerinin lisanları olan italyanca, ispanyolca, fransızca ve rumca’yı öğrenerek yetiştiler. gençliğinde gemiciliği ve deniz ticâretini çok iyi öğrenen oruç reis, cesâreti, zekâsı ve teşebbüs kabiliyetiyle kısa zamanda gemi sâhibi oldu. suriye, mısır, iskenderiye ve trablusşam’a mal taşıyor, oradan aldıklarını anadolu’ya getiriyordu.
oruç ve ilyas reisler, bir seferinde midilli’den trablusşam’a giderken, rodos şövalyelerinin büyük harp gemileriyle karşılaştılar. çarpışmada ilyas reis şehit düşüp, oruç reis esir oldu. rodos’ta zindana atılan oruç reis, çok eziyet ve sıkıntı çekti. uzun uğraşmalardan sonra, buradan kurtuldu. muhtemelen üç sene esir kalan oruç reis, esâretten kurtulduktan sonra, bir müddet memlûk devleti hizmetinde amirallik yaptı. burada uzun zaman kalmayıp, şehzâde korkut’un verdiği on sekiz büyük harp gemisine komutan oldu. bunlarla, rodos kıyılarında basılmadık yer bırakmayan oruç reis, ânî bir baskın netîcesinde gemilerini kaybetti. leventleriyle birlikte bu baskından kurtulduktan sonra, şehzâde korkut’a tekrar mürâcaat etti. kendisine, biri yirmi dört oturak, ikincisi yirmi iki oturak iki harp gemisi verildi. şehzâde korkut’un elini öpüp, hayır duâsını aldıktan sonra akdeniz’e açıldı. seferlerinde pek çok ganîmet, ticâret malı ve esir aldı. on senedir uğramadığı midilli’ye gelerek kardeşlerine, akrabâlarına, fakir ve muhtaçlara, yetimlere pek çok mal dağıttı.

türk denizcilik târihinde mühim bir yeri olan cerbe adası, oruç reis tarafından 1513 yazında fethedildi. burayı kendisine üs edinip, doğu ve batı akdeniz’de pek çok gemi zaptetti. papa’ya âit, o zamânın dev harp gemilerini, ince tekneleriyle ele geçirmesi, şöhretini avrupa ve islâm dünyâsının en küçük köylerine kadar ulaştırdı.

o târihe kadar, bir çektirinin, bir baştardayı ele geçirmesi işitilmemişti. gemi elde edilince kendisi dâhil bütün leventlerine italyan elbiselerini giydirdi. oruç reisin, arkadan gelen ikinci harp gemisini ele geçirmesi, pek kolay oldu. zîrâ ateş başlayıncaya kadar, italyanlar, bu gemiyi kendi gemileri zannetmişlerdi.

cezayir’de bir devlet kurmaya karar veren oruç reis, kısa zamanda bu toprakları ele geçirdi. ispanya kralı şarlken, cezayir’e donanma gönderdiyse de, oruç reis’i elde ettiği yerlerden çıkaramadı. becâye kuşatması sırasında oruç reis, sol kolundan ağır yaralandı ve hekimlerin tavsiyesiyle bu kolu dirsekten kesildi. tek kolla mücâdelede de şevk ve azminden hiçbir şey kaybetmeyen büyük deniz kurdu, iyileşince derhal denize açıldı ve pek çok gemi ele geçirdi. çok güç durumda olan endülüs müslümanlarına yardım ederek, onların binlercesini kuzey afrika’ya taşıdı. bu hareketleriyle bütün islâm âleminden duâ aldı. kardeşleriyle kuzey afrika’yı hıristiyanlara karşı savunmakla kalmayıp, endülüs müslümanlarından gelenleri iskân ediyor, yiyecek ve diğer ihtiyaçlarını temin ediyordu. elindeki bir avuç inanmış, allah’ın dînini yaymaktan başka bir düşünceleri olmayan serdengeçtilerle, devrin en büyük denizci hıristiyan devleti olan ispanyollarla bitmek tükenmek bilmeyen mücâdelelerine devâm ediyordu. ispanya kralı, avrupa’nın pek çok ülkesini elinde bulundurduğu gibi, amerika’da da sömürgeleri vardı.

cezayir’in doğusunda, ispanya’nın nüfûzu altında bulunan tlemsan’ı elde eden oruç reis, ispanyollardan yardım alan tlemsan emirine karşı, elde ettiği yerleri müdâfaa etti. topraklarını yedi ay boyunca, cansiperâne müdâfaa etti. yerli halkın ihânet etmesi üzerine, cezayir’e dönmek için düşman muhâsarasını yarıp dışarı çıkmaya çalıştı. kırk levendiyle, orada, târihlere geçen bir destan yazdı. düşmanı yararak bir kısım leventleriyle birlikte ırmağı geçti. ancak, yirmi kadar levendi, düşman tarafında kalmıştı. oruç reis, kurtulma ümîdi olmadığını bile bile, leventlerini yalnız bırakmamak için tekrar düşmanları arasına daldı. nehri geçmeye çalışırken leventlerinin çoğu şehit oldu. denizlere sığmayan tek kollu kahraman oruç reis, yanındaki son levendin de öldüğünü gördükten sonra, aldığı iki ok yarası sonucu rio solado nehri sularına düşüp, şehâdet şerbetini içti.

1518’de şehit olduğunda, kırk sekiz yaşında olduğu tahmin edilmektedir.

sınır boylarında akıncıların yaptıkları, yıldırma ve fethe hazırlama faaliyetlerini denizde gerçekleştiren cesâret ve kahramanlık timsâli deniz kurtlarından biri olan oruç reis, katıldığı muhârebede can ve mal endişesi duymazdı. elde ettiği ganîmetleri fakir ve kimsesizlere, leventlerine dağıtır, varını yoğunu cihâd ve gazâ için sarfederdi. cömert, âlicenap, yardımsever, merhametli olan oruç reis, ciddî ve sertti. bütün leventleri tarafından, bir baba gibi sevilirdi. çok iyi bir muhârip, tehlikeli zamanlarda en iyi çâreleri bulmakta zorluk çekmeyen bir komutan, islâmiyeti yaymaktan başka bir şey düşünmeyen korkusuz, cüretkâr ve zekî bir insandı.