maksim gorki

28 mart 1868’de rusya novgorod’da (bugünkü adı gorki) doğdu. 14 haziran 1936’da moskova’da yaşamını yitirdi. asıl ismi aleksey maksimoviç peşkov. çocukluğu astrahan’da geçti. nakliyecilik yapan babasını 5 yaşındayken kaybetti. annesi yeniden evlenince doğum yeri olan novgorod’a döndü. anneannesi ve büyük babası tarafından büyütüldü. yalnızca birkaç ay okula gidebildi. 8 yaşında çalışmaya başladı. bu sayede rus işçi sınıfının yaşamını yakından tanıdı. bir gemide bulaşıkçılık yaparken okuma merakı sardı. yoksullukla ve acıyla dolu bir hayat sürdüğü için rusça’da "acı" anlamına gelen "gorki" takma adını aldı. ilk gençlik yıllarını kazan’da geçirdi. intihara kalkıştı, bir serseri gibi bütün rusyayı dolaştı. ilk öyküleri tiflis’te bulunduğu yıllarda dergilerde yayınlandı. 1895’te petersburg’da yayınlanan bir dergide çıkan "çelkaş" adlı öykü ile ünlendi. ardından "yirmi altı erkek ve bir kız" öyküsü yayınlandı. ünü hızla yayıldı. bu öyküler kadar başarılı olmayan bir dizi roman ve öykü daha yazdı. ilk romanı "foma" 1899’da basıldı. bu dönemde sağlam bir olay örgüsü kuramaması ve yaşamın anlamı üzerine uzun tartışmalara girmesi sonucu romanları başarısız sayıldı. 1906’da yazdığı ve rus devrimi’ne adadığı "ana" en başarılı romanı. 1899-1906 arasında petersburg’da (bugün leningrad) yaşadı. marksizmi benimsedi. komünist parti içinde 1903’teki bölünmede bolşevikler’e destek verdi. ama partiye hiçbir zaman resmi üye olmadı. 1901’de "fırtına kuşunun türküsü" isimli kısa şiiri yüzünden tutuklandı. kısa sürede serbest kaldı, kırım’a gitti. 1902’de petersburg bilim ve sanat akademisi’ne üye seçildi, üyeliği tekrar alındı. bilgi isimli bir yayınevi kurdu. bu dergiyle 1905 devriminde önemli bir rol oynadı. 1906’da abd’yi gezdi. 1906’da rusya’dan ayrılıp kapri adası’ndaki villasında yaşadı. marksistlerden uzak durdu. 1913’te tekrar rusya’ya döndü. rusya’nın 1’inci dünya savaşına girmesine karşı çıktı. 1917’de bolşeviklerin iktidara el koymasını eleştirdi. ama 1919’dan başlayarak lenin’le işbirliği yaptı. ama süreç içinde hep bolşeviklerden hem rusya’dan uzaklaştı. 1921-1928 arasını italya’nın sorrento kentindeki villasında geçirdi. israrlı çağrılar üzerine 1929’da tekrar rusya’ya döndü. ölünceye kadar orada yaşadı. stalin’in baskıcı yöntemlerini destekledi. sovyet yazarlar birliği başkanı oldu. 1936’da tedavisi sırasında aniden öldü. ölümü kuşkulu bulundu. arkadaşları suikast iddasını artaya attı. toplumcu gerçekçi romanın kurucusu sayılır. eserlerinde çocukluk ve gençlik yıllarında yaşadığı acılı hayatı, rusya’daki yoksulluk yıllarını anlattı. zaman zaman uzun felsefi tartışmalara girerek eserlerinin sanatsal düzeyini düşürdü. betimlemelerdeki ustalığıyla keskin bir gözlemci olduğunu gösterdi. başlangıçta bizzat katılarak destek verdiği sovyet devriminden daha sonra soğudu. dönem dönem verdiği gönülsüz desteklerin dışında rusya’dan uzak kalmaya çalıştı. son dönem yapıtlarının hemen hepsinde devrim öncesi dönemi ele aldı. tiyatro oyunları ve anılarını kaleme aldığı eserleriyle de rus edebiyatına katkıda bulundu.
türkçe’ye çevrilen eserleri:

roman:
foma (1899, 1983)
ana (1906, 1979)
halk düşmanı (1907, türkçe’ye "yararsız bir adam" adıyla (1979)
matveya kojemyakin (1910, 1984)
klim samgin’in hayatı (1936, 1975)
artamonovlar (1977)
küçük burjuvalar (1901, 1967)

öykü:
yirmi altı erkek ve bir kız (1939)
italya hikayeleri (1911, 1970)

oyun:
ayaktakımı arasında (1941, 1967)

ani-otobiyografi:
benim üniversitelerim (1941, 1986)
çocukluğum (1947, 1976)
ekmeğimi kazanırken (1949, 1986)
tolstoy’dan anılar (1919, 1967)
güncemden yapraklar (1924, 1984)
lenin (1924-1936) "türkçe’ye gorki lenin’i anlatıyor" adıyla (1980)
http://www.edebiyatturk.net/