erol taş

kötü adam kavramını türk sineması’na kazandıran büyük aktör.




türk sineması’nın kötü adam rolündeki büyük ismi erol taş, 28 şubat 1928’de erzurum’un karaköse ilçesinde dünyaya geldi. henüz iki yaşında iken, babası hamza bey’in ölümü üzerine annesi nazife hanım ile birlikte istanbul’a taşındı. okul çağında olmasına rağmen ailesine yardım etmek için okuldan ayrıldı ve çeşitli mesleklerde çalıştı. bunların arasında hamallık, tezgahtarlık sayılabilir. o dönem aynı zamanda boksör de olan taş, 1947 yılında istanbul ve türkiye ikinciliğini kazandı. yine o yıl askere gitti ve üç yıl askerlik görevini yaptı. askerden dönünce cankurtaran’da bir iplik fabrikasında çalışmaya başladı.
erol taş’ın sinemaya tesadüf sonucu girişi de o sıralarda oldu. sinemaya tesadüfi girişini şöyle anlatır sanatçı: “lütfi akad o bölgede bir film çekiyordu. biz de işten kaytarıp çekimleri izliyorduk arkadaşlarla. günlerce süren çekimlerden birinde mahallede oturan birkaç serseri, film ekibine musallat olup onları rahatsız etmeye başladı. film ekibini korumak için birkaç arkadaşımla birlikte, serserilerle kavgaya giriştik ve lütfi bey’in yanında onlara bir güzel dayak çektik. serseriler toz oldu tabi. lütfi akad daha sonra haber göndermiş bana, ’bir kavga sahnesi var, gelsin oynasın’ diye. böylece sinema hayatım başladı. filmdeki rolümü diğer yönetmenler de beğendi ve ardı ardına teklifler gelmeye başladı."

sinemaya ilk 1957 yılında mümtaz alpaslan’ın çektiği “acı günler” filmiyle girdi. başlangıçta filmlerde figüranlık ve küçük roller ile görüldü fakat kısa zamanda yıldızı parladı. bir yıl sonra dokuz dağın efesi (1958 - metin erksan) filmde bir çobanı canlandırdı. bu filmi takip eden yıllarda ise, dikenli yollar (1958 - nişan hançer), peçeli efe (1959 - faruk kenç), şoför nebahat (1960 - metin erksan), köyde bir kız sevdim (1960 - türker inanoğlu), dişi kurt (1960 - ö. lütfi akad) ve gecelerin ötesi (1960 - metin erksan) gibi pek çok filmde değişik karakterleri canlandırdı.

taş’ın oynadığı filmlerdeki rollerden bazı örnekler vermek gerekirse: hayat kavgası’nda (1964 - tunç başaran) dediği dedik bir baba, devlerin kavgası’nda (1965 - kemal kan) kötü kardeş, seveceksen yiğit sev’de (1965 - hüsnü cantürk) çiftlik sahibi, sırtımdaki bıçak’da (1965 - natuk baytan) karısı ve sevgilisi tarafından öldürülen bir koca, son darbe (1965 - hicri akbaşlı) ve cevriyem’de (1978 - memduh ün) bir komiser, aslanların dönüşü ve yedi dağın aslanı’nda (1966 - yılmaz atadeniz) bir cengaver, ince cumali (1967 - yılmaz duru), tutku (1974 - hüsnü cantürk), toprağın teri (1981 - natuk baytan) ve isyan’da (1979 - orhan aksoy) kötü ağa, maskeli beşler ve maskeli beşlerin dönüşü’nde (1968 - yılmaz atadeniz) bir meksikalı, aslan bey’de (1968 - yavuz yalınkılıç) eski bir rus generali, gelin kız’da (1970 - orhan elmas) oba beyi, kanıma kan isterim’de (1970 - çetin inanç) idamlık katil, ök-süzler’de (1973 - ertem göreç) dilendirici, belalılar’da (1974 - melih gülgen) çetebaşı, tatlı nigar’da (1978 - orhan aksoy) zengin bir kasabalı, çayda çıra’da (1982 - yücel uçanoğlu) zengin bir ağa, alınyazısı’nda ise (1986 - orhan elmas) eski bir külhan beyi olarak çıktı karşımıza. gerek teknik ve konu, gerekse de sinema dili açısından vasat diyebileceğimiz bu ve benzeri filmlerde taş, dönem dönem çeşitli roller aldı. ancak sinemada onu adından sıkça söz ettiren filimler susuz yaz, duvarların ötesi ve gecelerin ötesi oldu.

1960 yılı yapımlı “gecelerin ötesi”, oyunculuk kariyeri için önemli bir fırsat oldu sanatçı için. henüz sinemaya yeni yeni ısınmaya başlayan taş, bu filmle metin erksan’la tekrar çalışma fırsatı buldu. ekrem (erol taş), bu filmde aynı çevreden gelen, farklı endişe ve tutkularını ortak bir eylemde birleştiren altı kahramandan birisidir. uzun yıllar bir tekstil fabrikasında işçi olarak çalışmış ancak geriye dönüp baktığında fazla bir yol alamadığını görmüştür. bu ezik yaşantısından doğan bunalımı, isyanı onu diğer beş arkadaşı ile birlikte soygun fikrinde harekete geçirmiştir. fakat sistemin hazırladığı son bu filmde de değişmemektedir.

erol taş’ın yer aldığı bir başka önemli yapım ise, necati cumalı’nın romanından 1963’de metin erksan tarafından filme alınan “susuz yaz” oldu. bu filmde hülya koçyiğit ve ulvi doğan ile bir üçleme çizen taş, osman karakterini canlandırdı. osman’ın kötülüğü son derece yalındır ve ben merkeziyetçi bir yapı hakimdir. yıllar önce eşini kaybetmiştir ve hapisteki kardeşinin (ulvi doğan) karısına (hülya koçyiğit) sahip olmak istemektedir. etrafındaki herkesten bir nevi intikam almaya başlar ve önce köyün suyunu keser. suyu alınan köylü ürünsüz kalır, toprağı çoraklaşır. nasıl susuz kalan toprak halkına ihanet ederse, yıllar önce eşini kaybeden osman’da bastıramadığı cinselliğine zalimce isyan eder. tutkusuna yenik düşen osman’ın bu özelliği doğasındaki ilkelliği ile birleştiğinde doyumsuzluğu tümden ele verir kendini. osman’ın kötülüğünün temelinde yatan bir diğer önemli nokta ise tarladaki korkuluk ile paylaştığı yalnızlığıdır. yalnızlığını sadece tutkularıyla bastırabilir. tutkuları ise onun ölümüne giden yolun hazırlayıcısıdır.

tarihsel bir süreç içinde değerlendirildiğinde erol taş, bir başka önemli rolünü 1964’de orhan elmas’ın yönettiği “duvarların ötesi” filminde oynadı. filmde müebbet hapse mahkum edilen babaç (erol taş), kendisi gibi müebbet yiyen ya da idamlık altı arkadaşı ile hapisten kaçar. amaçları özgür olabilmek, koğuşun dışında rahat bir nefes alabilmektir. ancak ’duvarların ötesi’nde kendilerine seçtikleri sığınak da hapishaneden daha farklı değildir onlar için. aslında nereye kaçarlarsa kaçsınlar her yer bir hapishanedir onlara. çünkü sistem tarafından suçlanmış toplum tarafından da dışlanmaktadırlar. gerçek suçlu kimdir? babaç ve arkadaşlarının mı yoksa sistemin yanlış dönen çarkı mı?

ö. lütfi akad tarafından 1966’da çekilen hudutların kanunu’nun konusu güneydoğuda bir sınır kasabasında geçmektedir. toprak verimsizdir ve tek geçim yolu kaçakçılıktır. kaçakçı olmamak için direnen yılmaz güney’in aksine erol taş yani ali cello çoktan çareyi bu işte bulmuştur bile. sınırdan kaçak davar geçirmektedir ancak sonunda başlattığı oyuna yenik düşer ve bir çatışmada vurularak ölür. hudutların sert ve acımasız kanuna karşı ali cello’nun kötülüğü bile dayanamamıştır. taş bu filmde de çoğunluk kötü adam rollerinden birisini alışılagelmiş bir oyun tarzı ile oynamaktadır.

1968’de nuri ergün tarafından çekilen “dertli pınar” ise taş’ın ağa tiplemeleri için örnek gösterilebilir. mahmutoğlu hilmi ağa (erol taş) köylünün toprağını çeşitli dalaverelerle hatta silah zoru ile elinden almakta ve etrafındaki herkese hükmetmektedir. daha fazla toprağa sahip olma tutkusu saplantı halini almıştır. bunun için yapamayacağı şey yoktur. ancak her şey planladığı gibi gitmez, bütün çabasına rağmen sonunda yenildiğini anlar ve suçunu itiraf eder. oyun düzeyinin vasat olduğu bu filmde taş abartılı olduğu kadar da kontrolsüz bir oyun sergilemektedir.

sinemada kötü adam rolleri ile bilinen sanatçı, bu tiplerin dışına çıktığı filmlerde, aslında her tür karakteri rahatlıkla oynayabileceğini de ispatlamıştır. zaman zaman da olsa oynadığı iyi tiplerle seyirciyi şaşırtmıştır. bir başka akad filmi olan “ana”da taş, bu kez kötülükten kaçmaktadır. 1967’de çekilen ve türkan şoray’la başrolü paylaştığı ana filmi onun az rastlanan iyi adam tiplemeleri için gösterilecek ilginç bir örnektir. yaptığı balık ağları ile geçimini sağlayan şevket (erol taş), kan davası yüzünden ailesi ile birlikte köy köy dolaşmaktadır. sinemanın kötü adamı olarak bilinen taş, filmdeki şevket tiplemesinde tamamen farklı bir karakter çizmektedir. kanlısı rolündeki kadir savun’la sanki rolleri değişmiş gibidirler. bu seyirci içinde çok alışılagemiş bir durum değildir. yıllar süren takibin sonunda şevket kanlısı musa (kadir savun) tarafından vurularak öldürülür.

bir başka örnek ise, 1992 yılında çekilen, mehmet tanrısever’in yönettiği “sürgün” filmidir. erol taş, sinemada rol bulduğu bu son filminde, kurtuluş savaşını görmüş yaşamış eski bir çavuşu oynamaktadır. üniformasını üzerinden hiç çıkarmayan süleyman çavuş, göğsünde taşıdığı istiklal madalyası ile de büyük gurur duymaktadır. çatak köyüne gelen öğretmenin (bulut aras) yeniliklerine sıcak bakar, ona yardımcı olur. hatta köyün muhtarına karşı onu savunur. öğretmenin köyden sürgün edilmesini engellemek için köy halkıyla birlikte kaymakamlığa gitse de bu işe yaramaz. bunun üzerine çavuş gururla taşıdığı istiklal madalyasını çıkarır ve köyden ayrılan öğretmene verir.

erol taş’ı 1969 yılı itibariyle çetin inanç, 1971’den sonra ise yılmaz atadeniz’li macera filmlerinde sıkça görmekteyiz. yılmayan şeytan filminde (1968 - yılmaz atadeniz) dr. şeytan’ı oynar. dr. şeytan (erol taş), ’tanyant’ madenini kullanarak bir robot icat eder. amacı ürettiği robotlarla dünyayı ele geçirmektir. ancak filmin sonunda kısa devre yapan robotu tarafından öldürülür. çeko’nun (1970 - çetin inanç) konusu ise 1875 yılında meksika’da geçmektedir. ramon isimli eşkıya (erol taş), köylülere türlü işkenceler yapmakta ve cinayetler işlemektedir. bir başka yılmaz atadeniz filmi olan maskeli beşler ve maskeli beşler’in dönüşü’nde (1968) ise (erol taş) yine ramon ismi ile ancak bu kez meksikalı bir general rolündedir. kızıl maske’de (1968 - tolgay ziyal) müze müdürü, küçük kovboy’da (1973 - guido zurli) çiftlik kahyası, hakanların savaşı’nda ise (1968 - mehmet arslan) kubilay han rollünü oynamaktadır.

yaklaşık 200 filmde irili ufaklı çeşitli roller alan erol taş, oynadığı filmlerin altısında ise başrol oyuncusu olarak karşımıza çıkıyor: mapushane çeşmesi (1964-suphi kaner), kanlı kale (1965-yavuz yalınkılıç), efenin intikamı (1967-yavuz yalınkılıç), eşkiya kanı/hakimo (1968-yavuz figenli), konuşan gözler (1965-hicri akbaşlı), katırcı yani efenin definesi (1967-yavuz yalınkılıç).

45 yıllık oyunculuk yaşamı süresince sinemaya büyük emek veren erol taş, bu emeğin bir sonucu olarak; 1965 yılında duvarların ötesi ile antalya film festivali’nde, 1967’de ince cumali ile yine antalya film festivali’nde, sahildeki ceset ile izmir film festivali’nde, susuz yaz’daki oyunculuğu ile ise turizm bakanlığı ve meksika accopulco festivali’nde en iyi yardımcı erkek oyuncu ödüllerini aldı. sanatçı, 8 kasım 1998 günü, samatya ssk hastanesi’nde hayata gözlerini yumdu.