erasmus

gunumuzde, ronesans’la birlikte ortaya cikan humanizm akiminin yaraticilarindan ve en buyuk temsilcilerinden biri olarak bilinen rotterdamli erasmus, 1465 yilinda hollanda’nin rotterdam kentinde dogdu. bugunku ortaogrenimi karsilayan bir ogrenim doneminin ardindan augustin tarikatina girerek rahip oldu. ancak hicbir zaman geleneksel anlamda bir rahip olarak etkinlik gosteremedi; kendini daha cok bilime adamak istedigi gerekcesiyle, dini makamlardan "cuppe giymeme" iznini aldi. paris universitesi’ne devam etti. 1499’da ingiltere’ye gittiginde, john colet, thomas morus (more) gibi aydinlarla tanisti ve bu dostluklarla ufku daha da genisledi.

papaligin dusunceler uzerinde kurdugu hegemonyaya karsi cikarak, gercek hiristiyanlik ruhunu antik cagin yalinliginda aradi. guzel sanatlarin ve bilimlerin yayilmasini, avrupa’nin ortak bir sanat ve bilim anlayisinin catisi altinda birlesmesini, humanizmin birinci kosulu saydi. ozgun yapitlariyla ve cevirileriyle antik cag dusuncesinin avrupa’da yayilmasina cok buyuk katkilarda bulundu. martin luther’in reformlari basladiginda, kilisenin yenilenmesi gorusune katilmakla birlikte, hiristiyan dunyasinin kargasaya, parcalanmaya suruklenmesine siddetle karsi cikti.

1536’da basel’de oldugunde avrupa’nin dusunce yasaminda papalarin bile ziyaretine geldikleri bir kisi olacak kadar saygin bir yer edinmisti.

delilige ovgu (ozgun adiyla: morias enkomion seu laus stultitiae),erasmus’un canliligini, gecerliligini ve cekiciligini gunumuze degin degismeden koruyabilmis tek yapitidir. bu kucuk kitabin taslagini 1509 yazinda, italya’dan ingiltere’ye yaptigi yolculuk sirasinda cikaran erasmus, yazma isini ingiltere’de, dostu thomas morus’un evine vardiktan kisa sure sonra gerceklestirdi; kitabi da thomas morus’a adadi. yapitini birkac gun gibi kisacik bir surede tamamlayan erasmus, bu arada hicbir kitaptan yararlanmadi.

gulmece turundeki yapita egemen olan iki temel gorus vardir. bunlardan birine gore gercek bilgelik, deliliktir. oteki goruse gore ise kendini bilge sanmak, gercek deliliktir. insana yeryuzunde yasama gucu kazandiran sey, gercek bilge olma niteligiyle dogrudan dogruya deliligin kendisidir. kitapta delilik (stultitia) , kendi kendisine ovguler duzer; bu arada cocuklukta ve yaslilikta, askta, evlilikte ve dostlukta, politikada ve savasta, yazinda ve bilimde deliligin nasil her zaman egemen oldugu gosterilir.

tum ugras alanlari, bu arada ozellikle din kurumu ve din adamlari bu panorama cercevesinde sergilenir. deliligi konusturma kisvesi altinda erasmus, caginin kilisesine ve o kilisenin mensuplarina en acimasiz elestirileri yoneltir. bu niteligiyle “delilige ovgu” caglar boyunca bagnazliga karsi kaleme alinmis en yetkin duzeydeki basyapitlardan biri olmustur. yapitin yazilisim izleyen sonraki yuzyillarda -hakli olarak- dusunce duzeyindeki bagnazligin her turlusune yonelen bir elestiri diye yorumlanmasi, belki de bugune degin korudugu kaliciligin bas nedenidir.

yazinsal acidan delilige ovgu, latin ozani horatius’un "hakikati gulerek soylemek" ilkesinin belki de en yetkin ornegidir. bicim acisindan erasmus, yapitini kaleme alirken daha once yapitlarim cevirdigi lukianos ve libanios’tan da esinlenmistir.