darphane

darphânenin tarihi eskilere dayanmaktadır. ilk darphânenin, basit usulde, m.ö. 640-630’larda lidyalılar tarafından kullanıldığı sanılmaktadır. abbasîler devrinde, tacir ve sarraflar, değerli madenleri halktan râyice göre satın alarak, darphânede para olarak bastırabiliyorlardı.
osmanlı devleti’nde ilk para baskısı, osman gazi zamanında yapıldı. selçuklular döneminde olduğu gibi, osmanlı türklerinin de birçok yerlerde, özellikle altın, gümüş ve bakır madenlerinin bulunduğu civarlarda darphâneleri bulunmaktaydı. 1453 yılında, istanbul’un fethiyle birlikte fatih sultan mehmed han, para ve pul için ayrı ayrı darphâneler kurdurmuştu. pul basılan yere “pul darphânesi” denirdi.

osmanlı devletinde, 1843 yılına kadar birçok şehirlerde para bastırılırken, darbedilen (basılan) paraların ve meskûkâtın (sikkelerin) darp ve imali, bu tarihten sonra istanbul darphânesi’nde yapılmaya başlanmıştır. ilk darphânenin yeri, beyazıt civarında, bugün de mevcut olan simkeşhâne han’da bulunmaktaydı. darphâneyi sevk ve idarede işin başında bulunanlara, “darphâne emini” denilmiştir. daha sonraları darphâne ismi, “darphâne-i âmire” olarak değiştirilmiş, müdürlerine de, “meskûkât-ı şâhâne müdürü” denmeye başlanmıştır. birinci mahmud han zamanında darphâne emininin ismi “darphâne nâzırı” olarak değiştirilmiş; tanzimat’a kadar bu adla devam etmiştir. 1922’den sonra, “âmire” unvânı “darphâne-i millî” olarak değiştirilmiş, müdürleri de darphâne-i millî müdürü olmuştur.

1789’da, darphâne tamir edilerek makineleri yenilendi. tanzimat’tan sonra darphâne, müdürlük olarak maliye nâzırlığına bağlandı. 1842 tarihine kadar, çekiçle dövme suretiyle yapılan para basım işlemi, çıkartılan bir kararnameyle sarkaç usulüne, 1853’te pres, 1911’den sonra ise makine presi usulüne geçildi. sultan abdülaziz han devrinde yapılan darphâne binası, cumhuriyet döneminde de kullanılmaya devam edildi.