cirit

cirit, bir diger deyimle cavgan, turklerin yuzyillardan beri oynadiklari bir ata oyunudur. turkler, orta asya’dan anadolu’ya bu atli oyunu da dolu dizgin beraberlerinde getirmislerdir. turkler icin at, mukaddes ve vazgecilmez bir unsurdur. at sirtinda dogar, at sirtinda buyur, at sirtinda savasir, at sirtinda olurlerdi. at sutu kimiz turklerin yegâne ickisi idi.
cirit oyunu, turklerin en buyuk toren ve sportif oyunu idi. daha sonra 16. yuzyilda osmanli turkleri tarafindan bir savas oyunu olarak kabul edildi. 19. yuzyilda butun osmanli ulkesi ve saraylarinin en buyuk gosteri sporu ve oyunu oldu. cirit, ayni zaman tehlikeli bir oyun oldugundan 1826 yilinda ii. mahmut tarafindan yasak edildi. fakat daha sonra yine osmanli ulkesi’nin basta gelen meydan ve savas oyunu olarak her tarafa yayildi.

cirit oyunu, daha 40-50 yil oncesine degin anadolu’da yaygin bir oyun oldugu halde son yillarda sadece balikesir, sogut, konya, kars, erzurum ve bayburt yorelerinde yasamaya devam etti. 20-25 yildan beri konya ve balikesir’de tarihe karisti.

buna ragmen halen anadolu’nun hemen her kosesinde dugunlerde ve bayramlarda koy delikanlilari ve kasaba halki cirit oyunu’nu oynamaktadir. buyuk sehirlerimize karsi koy ve kasabalarimizda yasamaktadir. sinop koylerinden gaziantep’e, bursa’dan antalya’ya kadar dogu, bati, guney ve kuzey anadolu’da koylerimizin guresle beraber baslica yigitlik ve savas oyununu teskil etmektedir. halkin ilgisini cekmek icin cirit meydaninda davullar ve zurnalar calinir. ayrica yurtdisi iran, afganistan ve turkistan turkleri ile turklerle meskûn diger asya yorelerinde de hâlâ canliligini ve gelenegini surdurmektedir.

her yil ertugrul gazi torenleri dolayisiyla eylul aylarinin ikinci pazar gunleri sogut’te, cesitli senlikler vesilesiyle de erzurum, kars ve bayburt dolaylarinda oynanmaktadir.

1972 yili eylul ayinda konya turizm dernegi’nin tesebbusuyle konya’da bir cirit oyunlari senligi duzenlenmis, bu senlige erzurum ve bayburt cirit takimlari katilmis ve buyuk basari saglanmistir. cirit oyunu konya’da yeniden geleneksel olarak canlandirilmaya calisilmaktadir.

cirit oyunu’nda iki takim bulunur. bu takimlar 70 ilâ 120 metre genisligindeki bir alanda karsilikli olarak alanin en gerisinde 6’sar, 8’er veya 12’ser kisi olarak dizilirler. ciritciler bolgesel giyimleriyle atlarina biner. sag ellerine atacaklari ilk ciriti, diger ellerine de yedek ve yetecek miktarda cirit alirlar. iki tarafin birinden bir atli one firlar, karsi dizinin onune 30-40 metre kadar yaklasir. karsi tarafin oyuncularindan birisinin adini seslenerek meydana davet eder. sag elindeki ciriti ona dogru savurur, sonra geri doner, atini kendi dizisine dogru mahmuzlar. karsi tarafin davet edilen oyuncusu hizla onu takip eder, elindeki ciriti geri donup kacan karsi taraf elemanina firlatir. bu kez ilk oyuncunun ciktigi siradan diger bir ciritci onu karsilar. ikinci diziden cikan, sirasindaki yerini almak icin suratle yerine donmeye calisir. bu defa rakibi onu kovalar ve ciritini atar.

oyun boylece surer. cirit isabet ettiren ciritci takimina bir sayi kazandirir. eger ciritci attigi cavgani rakibine degil de ata isabet ettirmisse bir sayi kaybeder.

ciritci karsi taraf oyuncusundan kendisini sakinmak icin cesitli hareketler yapar, atin sagina soluna, karninin altina, boynuna agar. bazi ciritciler rakibi kacip dizisine ulasana kadar uc-dort cirit savurarak isabet ettirmek suretiyle sayi toplar. bu arada basina, gozune, kulagina cirit isabet eden bazi oyuncularin yaralandigi olur. bu turlu isabetler neticesinde olenlerin oldugu bile vakidir. bu durumda olen, er meydaninda olmus sayilir, yakinlari sikâyetci ve dâvaci olmaz. babalari olen cocuklariyla ogunurler.

ote yandan cirit oyununda olum olmamasi icin, daha evvelleri hurma ve mese agacindan 70-100 santim uzunlugunda, 2-3 cm. kutrunda yapilan ciritler, daha sonralari kavak agacindan yapilmaya baslanmistir. sopalarin uclari silindir seklinde kesilerek yuvarlatilir. kabuklari yontulur. bu isabet halinde bir yara acilmasini ve olum tehlikesini yok etmek icin alinan bir tedbirdir.

seyredenler ciritcileri ve atlari tesvik icin cesitli sekilde bagirir, onlari heyecana getirirler.

ciritciler arasinda birbirine hasim olanlar varsa, bunlarin karsi tarafta yer almamasina dikkat edilir, ayni dizi icine dahil edilirler. gencler buyuklerinin bu gorusune boyun eger. buyukler de bu toreye uyarlar. eski ciritcilerden bir kurul, oyunun sonucunu ilân eder.

cirit sona erince, cirit oyununu duzenleyenler basarili olanlara oduller, ziyafetler verir.

cirit oyunu alpaslan’la beraber anadolu’ya girmis daha sonra avrupa’ya ve arabistan ulkelerine sicramistir. 17. yuzyilda fransa’da, almanya’da ve diger ulkelerde de cirit oyunu yayilmistir.

konya turizm dernegi’nin 1972 eylulunde duzenledigi cirit oyunlari senligi dikkatleri tekrar bu ulusal sportif savas oyunumuzun ustune cekmis bulunmaktadir. butun yurt’da ilgi gormesi ve canlanmasi bu tur oyunlarimiz icin bir kazanc olacaktir.