cengizname

cengiz-nâme:

ortaasya’da yaşayan türk boyları arasında xiii. yüzyılda doğup gelişmiştir. cengiznâme moğol hükümdarı cengiz’in hayatı, kişiliği ve fetihleri ile ilgili olarak cengiz’in oğulları tarafından idare edilen türkler tarafından meydana getirilmiştir. orta asya’da yaşayan türkler özellikle de başkurd, kazak ve kırgız türkleri, cengiz destanını çok severek günümüze kadar yaşatmışlardır. cengiz-nâme’de, cengiz bir türk kahramanı olarak kabul edilmekte ve hikâye türk tarihi gibi anlatılmaktadır. cengiz, uygur türeyiş destanının kahramanları gibi gün ışığı ile kurt-tanrı’nın çocuğu olarak doğar. cengiz-nâme, moğol hanlarının destanî tarihi olarak kabul edildiğinden tarih araştırıcılarının da dikkatini çekmiştir. xvii. yüzyılda orta asya türkçesinin değerli yazarı ebü’l gâzi bahadır han, "şecere-i türk" adlı eserinde "cengiz-nâme"nin ı7 varyantını tesbit ettiğini söylemektedir. bu bilgi, bu destanın, orta asya’daki türkler arasındaki yaygınlığını göstermektedir. orta asya türkleri, cengiz’i islâm kahramanı olarak da görmüşler ve ona kutsallık atfetmişlerdir. batıdaki türkler tarafından ise cengiz hiç sevilmemiştir. arap tarihçilerinin, bu hükümdarı islâm düşmanı olarak göstermeleri ve tarihî olaylar onun sevilmemesinde etkili olmuştur. moğolların anadoluya saldırgan biçimde gelip ortalığı yakıp yıkmaları, bağdat’ın önce hülâgu daha sonra timurlenk tarafından yakılıp yıkılması, timurlenk’in yıldırım beyazıd’la sebebsiz savaşı gibi tarihi gerçekler, cengiz’in de diğer moğollar gibi sevilmemesine sebeb olmuştur. cengiz-nâme batıda yaşayan türkler’in hafıza ve gönüllerinde yer almamıştır. "cengiz-nâme"nin orta asya türkleri arasında bir diğer adı da " dâstân-ı nesl-i cengiz han"dır.