bağdat

irak’ın başşehri. nüfusu 4,5 milyon civarındadır. mezopotamya çanağının ortasında, dicle irmağının iki yakası üzerinde ve dicle’nin fırat’a en çok (40 km) yaklaştığı noktada, geniş bir alüvyon ovası üzerinde yer alır. bağdat’ta yazlar kuru ve çok sıcak, kışlar yumuşak ve serin geçer. ortalama yağış yılda 130 mm dolayındadır.

eski medeniyetlerin babilonia (babil) şehri yakınlarında kurulan, bir adı da darüsselâm olan bağdad, “adalet bahçesi” anlamına gelmektedir(1). yukarı mezopotamya’da, dicle nehri’nin iki yakasında yer almaktadır. abbasiler zamanında 2,5 milyon nüfusu ile islâm devleti’nin başkenti olan şehir(2), 1058 yılından sonra selçuklu sultanlarının uğrak yeri olmuştur. osmanlı döneminde önemli bir vilayet olan bağdad, bugün de irak’ın başkentidir.


ilk defa abbasi halifesi ebu cafer el-mansur tarafından eski bir sasani köyünün yerine darüsselam adıyla kuruldu (m.s. 766). daha sonra medinet-üs-selam adını alan şehir, en son bağdat adını alarak gelişimini devam ettirdi.harun reşid devrinde (m.s. 809) büyük bir kültür merkezi oldu. bundan sonraki dönemlerde de bağdat kültür ve ticaret merkezi olarak önemini sürdürdü. ancak 1258’de şehri yağmalayarak halife mustasım’ı ve 800 bin müslümanı kılıçtan geçiren hülagu’nun istilasıyla çöktü. hülagu’dan sonra değişik boyların yönetimine girdi. osmanlı ve iranlılar arasında da el değiştirdikten sonra , padişah dördüncü murad zamanında tekrar osmanlıların eline geçti. birinci dünya savaşı’na kadar osmanlıların elinde olan bağdat, 1917’de ingiliz kuvvetlerince işgal edildi ve 1921’de kurulan bağımsız irak krallığının başşehri oldu. bu durum türkiye tarafından da lozan antlaşması ile (1923) resmen kabul edildi.

ikinci dünya savaşı sonrasında petrol gelirlerindeki büyük artış, bağdat’ın gelişmesinde büyük rol oynadı. irak sanayiinin çoğu buradadır. deri eşya, ipek ve pamuklu dokuma, tuğla, çimento, hurma, tütün mamüllerinin yanısıra petrol rafinerileri, demiryolu atölyeleri ve bir de demir çelik fabrikası vardır.

bağdat’ta eski şark pazarlarından, cam ve selih binalara kadar her çeşit mimari yapı görülebilir. şehrin eski manzarası değişmekle beraber, pekçok eski bina, kaldırım kahveleri, eski tarz minare ve camiler bugün de durmaktadır. kazımeyn’deki 19. yüzyıl yapısı altın kubbeli görkemli cami ile yüzü aşkın başka cami ve minare, şehrin mimari güzelliğine ayrı bir hava vermektedir.

irak’ın başlıca devlet kurumlarının merkezleri yine bağdat’tadır. 1958’de kurulmuş olan bağdat üniversitesinden başka el-mustansır üniversitesi, teknoloji üniversitesi ve birkaç yüksek okul vardır. saddam hüseyin yönetiminin 1990’da kuveyt’i işgal etmesi üzerine başlayan körfez savaşı’nın ardından kurulan ve amerika birleşik devletleri önderliğindeki bm gücü, 1991 ocak ayından itibaren bağdat’ı bombaladı. iki ay süren bombardıman neticesinde şehir harab oldu.eski güzelliğinden çok şey kaybetti. bağdat 2003 yılında abd tarafından işgal edildi