abdulaziz han

saltanati: 1861-1876
babasi: ii. mahmud han- annesi pertevniyal sultan
dogumu: 8 subat 1830 vefati: 4 haziran 1876

kucuk yasta din ve fen ilimlerini tahsile basladi. kisa zamanda arapca, farsca ve dini bilgileri cok iyi bir sekilde ogrendi. ayrica bos zamanlarini degerlendirerek ata binmek, kilic kullanma, gures tutmak, cirit atmak gibi zamanin butun spor dallarinda pek mahir oldu. agabeyi abdulmecid zamaninda veliaht ilan edilen abdulaziz bundan sonra devlet idaresi ve avrupa’nin siyasetini iyi bir sekilde takibe calisti. abdulmecid han’in 25 haziran 1861’de olumu uzerine tahta cikti.

bu sirada devletin durumu son derece karisikti. malî sikinti son haddinde idi. karadag, hersek ve girit’te buyuk bir karisiklik hukum suruyordu. avrupa devletlerinin mudahalede bulunacaklarini anlayan abdulaziz han yayinladigi bir fermanla onlarin tanzimat konusundaki endiselerini, nispeten, ortadan kaldirdi. malî konulardaki sikintinin onune gecebilmek icin israf ve gereksiz harcamalarin onlenmesine calisti. rusvet ve irtikab isine karisanlari siddetle cezalandirdi.

1862’de karadag bolgesinde cikan isyani serdar-i ekrem omer pasa kumandasinda gonderdigi bir ordu ile aninda bastirdi. misir’da son yillarda osmanli devleti’ne karsi bagliligin azaldiginin farkinda olan abdulaziz han, bu bolgeye bir seyahat duzenledi. misir valisi ismail pasa’ya hidiv unvanini verdi. gittigi her yerde muhtesem merasimler ve halkin sevgi gosterileri ile karsilasan sultan, misir’in payitahta olan bagliligini guclendirdi. osmanli devleti’ndeki muspet gelismelerin onune gecmek isteyen batili devletler girit’te buyuk bir isyan cikardilar ve adanin beynelmilel bir komisyon tarafindan idaresini istediler. bunu siddetle reddeden abdulaziz han, bazi imtiyazlarla meseleyi bir muddet icin halletti.

abdulaziz han 21 haziran 1867’de fransa, ingiltere, belcika, prusya ve avusturya’yi icine alan bir geziye cikti. sultan’in bu gezisi genel barisin saglanmasinda onemli rol oynadi. avrupa devletleri ile olan munasebetler iyilesti. abdulaziz han, devlet ve milletin bekasi ve huzuru icin gece gunduz calisirken icte bati hayrani ve mason devlet adamlari her turlu siyasi desiselerle nizam ve intizamin bozulmasina gayret sarf ediyorlardi. ziya pasa, namik kemal, ali suavi gibi yazarlar halki padisah’a karsi dusmanliga tesvik ederken, mutercim rustu, huseyin avni ve mithat pasalar da padisah’i devirmenin hesaplari icerisindeydiler. nitekim gozlerini iktidar hirsi burumus bu devlet adamlari, 1875’te patlak veren bosna-hersek isyani ile ardindan cikan rus harbini firsat bildiler. abdulaziz han, sikintilar icinde olmasina ragmen sirbistan’i kisa surede maglup etti. bulgaristan’daki karisikliklari mahalli kuvvetlerle bastirdi. ancak huseyin avni, mithat, redif ve suleyman pasalar 30 mayis 1876 gunu dolmabahce sarayi’ni kusatarak sultan’i tahttan indirdiler.

abdulaziz han efradiyla birlikte cesitli hakaret ve iskencelere maruz birakildiktan sonra 1 haziran 1876’da fer’iye sarayi’na nakledildi. avni pasa uc gun sonra, guvenlik gerekcesiyle saray bahcesine yerlestirdigi adamlarina verdigi emirle, kur’an-i kerim okumakta olan sultan’in bileklerini kestirerek sehit ettirdi. hadiseye intihar susu verilmeye calisildi. ancak pehlivan yapili abdulaziz han’in zorbalarla bogusmasi sirasinda vucudunda meydana gelen curukler ile iki disinin kirik oldugunu gorgu sahitleri ifade etmislerdir. zaten tip ilmi, intihar edecek bir sahsin iki bileginin damarlarini kesemeyecegini belirtmektedir. sehit sultan’in cenazesi 5 haziran 1876 gunu pederi sultan ii. mahmud han’in cemberlitas’taki turbesine defnedildi.

abdulaziz han iyi niyetli, dindar, her sabah kur’an-i kerim okuyan, son derece vakar sahibi bir kimse idi. devrin alimlerini sayarak toplar munazaralar yaptirir, kendisi de bazan bu munazaralara istirak ederdi. devlet islerini bilfiil kendisi idare etmeye calisirdi. onun en buyuk gayesi devlet-i aliyye’nin istiklalinin devam etmesi ve halkinin refah icinde yasamasi idi. bu sebeple ilim ve teknikte ilerlemeye ve imar faaliyetlerine buyuk onem verdi. 1863’te sahillere deniz fenerleri yapildi ve devlet surasi kuruldu. 1867’de sultanî mektepleri (liseleri), 1868’de sanayi mektepleri, 1869’da suveys kanali acildi. 1870’de sark demiryollari yapildi, tibbiye, orman ve maden mektepleri acildi. 1875’te galata tuneli yapildi ve askerî rustiye mektepleri acildi. donanmaya buyuk onem verdi. hint okyanusu’na kadar donanmamizi gondererek, osmanli deniz gucunu ingilizlere kabul ettirdi. osmanli donanmasinin i. dunya ve kurtulus harpleri sirasindaki muvaffakiyeti, sultan abdulaziz’in donanmaya kazandirdigi bu kudretle mumkun olmustur.