werner karl heisenberg

werner karl heisenberg (1901- 1976)

werner heisenberg 5 aralik 1901’de wurzburg’da dogdu. doktor august heisenberg ve annie wecklein’in ogullariydi. babasi sonra munih universitesi ’nde orta ve modern yunan dilleri profesoru oldu. belki de babasinin bu gorevinden etkilenerek, japon fizikci yukawa’nin kesfettigi ve mesotron adini verdigi parcacigi o yunancadaki "meson" diye adlandirdi.

heisenberg 1920’de munih universite’sinde sommerfeld, wien, pringsheim, ve rosenthal’in yaninda fizik okumaya gitti. 1922-1923 kisinda gottingen universite’sinde max born ,frank ve hilbert ’in yanina fizik calismaya gitti. 1923’te munih universitesinden doktorasini aldi. ve max born’un assitani aldu. 1924 ’den 1925’e kadar niels bohr’la beraber copenhagen universitesi’ nde calisti. 1925 yazinda gottingen’e geri dondu. 1926’da tekrar niels bohr’un yaninda teorik fizik dersi vermek uzere copenhagen universite’sine atandi. 1927’de henuz 27 yasindayken leipzig universite ’si teorik fizik profesoru oldu. 1929 yilinda ders vermek icin amerika , japonya ve hindistan’i dolasti.
1941’de berlin universite’sine fizik profesoru olarak atandi ve kaiser wilhelm fizik enstutusunun direktorlugune getirildi. ikinci dunya savasi sonunda o ve diger alman fizikciler, amerikan birlikleri tarafindan tutuklanip ingiltere’ye gonderildiler. fakat heisenberg 1946’da almanya’ya geri dondu. burada gottigen fizik enstutu’sunu arkadaslari ile birlikte yeniden duzenledi. bu enstutunun adi daha sonra max plack enstutu’ su olarak degistirildi.
heisenberg, 1948’de cambridge’de ders vermek amaciyla bir kac ay kaldi. 1950 ve 1954’de iki defa amerika’dan ders vermek icin teklif aldi. 1955-56 kisinda iskocya st. andrews universitesi’nde dersler verdi, daha sonra bu dersleri bir kitap olarak yayimladi.
heisenberg, 1955 yili boyunca max planck enstutusu’nden ayrilmasi icin kendisine karsi calisanlarla ugrasti. bu arada o hala enstutunun direktoruydu. bunun icin munih’e gitti. ve 1958’de munih universitesine profesor olarak atandi. ondan sonra enstutunun adi max planck fizik ve astrofizik enstutusu oldu.
heisenberg ismi hep 1925’te yayimlanan quantum mekanik teory ile anilir. bu teori ve ozellikle teorinin hidrojenin ozdes formlarinin kesfiyle iligili uygulama alanlari yuzunden 1932’de nobel fizik odulu aldi. onun teorisi atom tarafindan yayilan radyasyonun gozlemlenmesi temeline dayanir. teoriye gore, belirli bir zamanda bir elektronun yerini yada (niels bohr’un ongordugu uzere) gezegenlerin yorungesi gibi elektronlarin yorungesini tesbit edemeyiz. pozisyon, hiz gibi mekanik degerler sayilar yerine matrices adini verdigi soyut matematiksel yapilarla tanimlanmalidir. daha sonra heisenberg bu teoriyi matrix denklemleriyle formule etti. hareketli bir parcacigin momentum ve hizinin hesaplanmasi; quantum sabiti h ile, olculecek degerin carpimlarindan daha kucuk olmayacak bicimde belirsizlik tasir kuralini iceren belirsizlik ilkesi(uncertainty principle)’ni ortaya atti. bu belirsizlik insan icin ihmal edilebilirsede atom duzeyinde gozardi edilemez.
1957’den sonra heisenberg plasma fizik, thermonuclear surec problemleri ve genova’daki uluslararasi atomik fizik enstutu’suyle siki isbirliginde calisti. birkac yil bu enstutunun bilimsel politik komitesine baskanlik etti ve daha sonra uyesi olarak kaldi.
1953’te alexander von humboldt vakfinin baskani oldugunda yurtdisindan bilim adamlarini davet edip almanya’da calismalari icin ugras verdi. 1953’ten sonra teorik calismalari; ona gore temel parcaciklarin fizigini anlamada anahtar olan,birlesik alanlar teorisi uzerine yogunlasti.
hobilerinden biri klasik muzukti. seckin bir piyanistti. 1937’de elisabeth schumacher ile evlendi. 7 cocuklari oldu ve simdi onlar munih’te yasamktalar.
heisenberg 1976’da oldu.

kaynak : nobel fizik odulleri