gençe hanligi

azerbaycan’ın gence yöresinde hüküm sürmüş olan hanlık.
iran hükümdarı nâdir şah, 1735’te, gence’yi ele geçirdi. nâdir şâh’ın öldürülmesinden sonra, gence de, diğer âzerbaycan hanlıkları gibi iran toprağı olmaktan çıkarak, 1747’de bağımsızlığını ilan etti.

ziyâdoğulları hanedânını kuran kalaç türklerinden şahverdi han, gence’nin ilk hanı oldu. şia’nın câferî koluna mensup olan ziyâdoğulları hanedânı, türkçe konuşuyordu. 1781-83 yılları arasında gence, karabağ hanlarının eline geçtiyse de geri alındı.

on dokuzuncu yüzyılın başlarında gürcistan’ı işgal eden rusya, gence ile birlikte bütün bağımsız âzerbaycan hanlıkları için tehdit unsuru oldu. bu hanlıklar, büyük tehlikeye karşı aralarında birleşmeyi başaramadılar. rusya, bu sırada dağıstan ve kuzey kafkasya’da bulunan hanlıklarla savaş hâlindeydi. âzerbaycan’daki coğrâfî durum, rusya’nın, dağıstan’ı ve kuzey kafkasya’daki hanlıkları ele geçirmesini güçleştiriyordu. kafkasya’daki rus orduları kumandanı general sisyanov, 1803’te, tiflis’ten hareket ederek gence’yi kuşattı. gence hanı cevad han, ruslarla yaptığı, yenildiği ve devletini kaybettiği muharebede öldürüldü. oğlu ve veliahdı hüseyin han da, babası ile aynı günde ruslar’ın top ateşi ile öldürüldü. cevad hanın ve hüseyin hanın öldürülmesi üzerine, iki koldan şehre giren ruslar, yağma yaparak, halkı öldürdüler. gence hanlığını ortadan kaldırdılar. buranın adını da çariçelerinin onuruna elizabethpol olarak değiştirdiler (1804). hüseyin hanın kardeşi uğurlu han, bu tarihten 22 yıl sonra, gence’yi ruslardan geri alıp, 2 yıl gence hanlığı yaptı. fakat ruslar, ülkeyi tekrar istilâ ederek gence hanlığını tamamen ortadan kaldırdılar. gence de, türkmençay antlaşmasıyla rusya’ya ilhak edildi. komünist idâre, gence’ye, kirovabad adını verdi.