kasım hanlığı

moskova yakınındaki oka irmağının kuzey kıyısında hüküm süren bir türk hanlığı. hanlığın ismi burasının ilk hakimi kasım bin uluğ muhammed’e izâfeten verilmiştir.
altınordu eski hükümdarı uluğ muhammed, 1436’da tahtından indirildikten sonra 1437’de kazan hanlığı’nı kurdu. 1445’te, moskova prensi vasily ile yaptığı savaşı kazanarak, onu esir aldı. yapılan antlaşma ile kasım, yılatom, şatsk ve temnik kazalarını içine alan bölgenin, oğlu kasım’a verilmesi sonucunda, prensi serbest bıraktı. böylece kurulan hanlığın başına uluğ muhammed’in oğlu kasım han getirildi.

kasım’ın, rus topraklarının ortasında kurduğu devletin masrafları, moskova hazinesinden ve diğer rus şehirlerinin gelirlerinden sağlanıyor, kazan hanlığı adına moskova kontrol altında tutuluyordu. fakat enerjik hükümdar uluğ muhammed hanın, kısa bir müddet sonra vefatı, oğulları arasında taht kavgalarına yol açtı. fırsatı değerlendiren moskova büyük knezi, kasım hanı destekledi. rus yardımcı kuvvetleriyle desteklenen kasım han, kardeşi ibrahim’e karşı harekete geçti ise de, başarı kazanamayarak geri döndü. bu hâdiseden sonra, zaten rus topraklarının ortasında kalan kasım hanlığı, rus knezlerinin, kazan hanlığını karıştırmak için kullandığı bir âlet durumuna düştü. devlet, kuruluş gayesinden tamamen uzaklaştı. kırım hanları ve astırhanlar sülalesinden hükümdarlar başa geçti. ancak, hiçbiri, rusların kontrolünden çıkamadı. rusların çeşitli bölgelere düzenledikleri seferlere, kasım hanları da iştirak ettiler. gittikçe zayıflayıp benliğini kaybeden kasım hanlığı, 1681 yılında tamamen ortadan kaldırıldı.

kasım halkı arasında kalan müslümanlar, daha sonra islâm memleketlerine göçtüler. bir kısmı ise günümüze kadar orada kaldılar.

devletin merkezi olan kasım şehri, oka nehrinin sol sahili yamacında oka’ya dökülen iki küçük derenin arasında kurulmuştu. kasım han, burada bir taş cami inşa ettirdi. tahrip edilen bu caminin yerine, 1768 senesinde iki katlı başka bir cami yapıldı. eski minaresi ise ayakta kalmıştır. şehirde, hanlık döneminde yapılmış bir çok eser, ruslar tarafından yakılıp yıkıldı.