ali rıza paşa kabinesi safsatalara inanıyor

-ali rıza paşa kabinesi düşman iftira ve safsatalarına gerçekler diye inanıyor-

nutuk’tan...

efendiler, istanbul’da hükûmetin gözü önünde ve bilgisi altında yapılmış ve yapılmakta olan alçakça teşebbüslerin bütün memleketteki uğursuz sonuçlarını açıkça ortaya koyan olayların asıl kaynak ve sebeplerini istanbul hükûmeti’nin hey’et-i temsiliye’den daha iyi bildiğinden hâlâ şüphe edilebilir mi?

efendiler, olaylar hakkında derinlemesine bilgiye sahip olan hükûmet üyelerinin, düşmanların sırf aldatmak ve bozgunculuk maksadıyla ortaya attıkları iftira ve söylentilere gerçek gözü ile bakıp, yine onların tavsiyelerini çare ve tedbir olarak uygulamaya kalkışacaklarına ihtimal verilebilir mi?

bu sorulara cevap vermek için, yüce topluluğunuzun zihinlerini yormaktan çekinerek, sözü, ali rıza paşa kabinesi’nin düşüncesine tercüman olan harbiye nâzırı cemal paşa’ya bırakmayı tercih ederim.

efendiler, itiraf ederim ki, ben, cemal paşa’nın bu konuda verdiği şifreli telgrafın anlamını kavramakta güçlük çektim ve hayrete düştüm. kendilerinden telgraflarının tekrarını istedim. nâzır paşa, 9 aralık 1919 günü arka arkaya, olduğu gibi bilginize sunacağım şu telgrafları çektiler:

9.12.1919
sivas’ta 3’ üncü kolordu komutanlığı’na mustafa kemal paşa hazretleri’ne :

tekrarı istenen telgraf aşağıda sunulmuştur:

hükûmetin barış konferansı’na davet edilme konusunda isteklerde bulunduğu bilinmektedir. barış anlaşması’ndan iyi sonuç alınabilmesi, ancak gidecek delegelerimizin hem milletimizin güvenini kazanmış kimseler olması hem de memleket içinde otoriteye sahip bir hükûmeti temsil edebilmesine bağlıdır.

yabancı temsilciler tarafından memleket içinde güvenlik ve huzurun kurulması ve yerleşmesi ısrarla tavsiye olunuyor.

anadolu’da bir katliama uğrayacakları endişesiyle korku ve dehşet içinde olan hristiyan halkın, bölük bölük işgal altında bulunan yerlere sığınmakta oldukları etkili ve dikkati çeken bir dille söyleniyor.

gerçi, işgal altındaki yerlere ve özellikle adana bölgesine gidenler, o bölgedeki ermeni nüfusunu artırmak maksadıyla gitmekte iseler de, anadolu’da güvenlik ve huzurun bozulmuş olduğu ileri sürülerek, hükûmet tarafından yapılan red ve yalanlamanın etkisini azaltıyor.
çünkü, hey’et-i temsiliye tarafından verilen teminata rağmen, illerde bazı kimselerin kendilerine hoş görünmeyen görevlileri kendiliklerinden azletmek, değiştirmek, hükûmet işlerini sekteye uğratmak, zorla yardım ve vergi toplamak gibi hareket ve müdahalelerinin tamamiyle önü alınamadığından, daha yabancı çevrelerde de endişe devam etmektedir.

devletimizin, kara ve denizdeki bugünkü durumunda, geleceğimiz hakkında kararlar alacak olan devletlere karşı, tehdit edici bir tutuma girmesi her halde zararlıdır. bundan başka, temsilcilere, hey’et-i temsiliye adına telgraflar çekilmesinin memlekette iki hükûmetin varlığını gösterdiği, fransa temsilcisi tarafından açıkça söylenmiştir.

hele bunlardan herhangi birine karşı aşağılayıcı sözler sarfedilmesi, yaratılıştan sahip olduğumuz ahlâk temizliği, sağduyu ve uzak görüşlülükle bağdaştırılamaz.

tehlike ve felâket anlarında ağırbaşlılık ve sükûneti korumanın millî niteliklerimizden olduğu unutulmamalı, umutsuzluk ve bezginliğin akla getireceği aşırı ve tehlikeli emel ve tasavvurlara, vatanın yüksek çıkarları feda olunmamalıdır. haklarımızı, bugünkü durumumuzda ancak siyaset, uyanıklık ve zamanın gereklerine göre akıllıca hareketle savunabiliriz.

bu düşünceler zâtıâlilerine karşı bilineni tekrarlamak oluyorsa da, arkadaşlara ve şubelere de vatanseverce tavsiyelerde bulunmak mutlak bir gerekliliktir. toplanması yaklaşmış olan meclis-i mebusan’ımızın, aziz vatanımızın kurtuluş ve selâmeti için alınacak isabetli tedbirleri bularak bu yüce gayenin gerçekleşmesine bütün gücü ile çalışacağı beklenmektedir. kabinenin düşüncesini arz ederim.

efendiler, dinlediğiniz bu telgrafta yazılanların açıklamasını yaparak yüce topluluğunuzu yormayı gereksiz sayarım. yalnız, müsaade buyurursanız, buna verdiğim cevabı olduğu gibi sunmakla yetineceğim.

şifre sivas, 11.12.1919
harbiye nâzırı cemal paşa hazretleri’ne

kabinenin düşüncesi olmak üzere gönderilen 9 aralık 1919 tarihli telgraf hey’etimizce incelendi.

yaptığımız bunca açıklamalara ve sunduğumuz bilgilere rağmen, bu telgraf metni de daha önce bildirilen görüşlerin tekrarı niteliğinde görülmüştür. hey’et-i temsiliye’mizin amacının hükûmet otoritesinin sarsılmasına meydan vermemek, milletin hükûmete karşı güvenini artırmak olduğu defalarca belirtilmiştir. maalesef, bizde, sunulan hususlar üzerinde gerektiği ölçüde durulmadığı inancı doğmaktadır.

1 — anadolu’da güvenlik ve huzurun bozulmuş olduğu doğru değildir. belki, düşmüş olan damat ferit paşa kabinesi zamanında yaratılmış olan bu düşünce anarşisi ve güvensizlik, sonradan millî birlik sayesinde ortadan kalkmıştır.

2 — şahıslar tarafından durup dururken memurları görevden alma ve yer değiştirme yapılmış değildir. yalnız, dahiliye nezareti, millî mücadele aleyhinde oldukları için, düşmüş olan kabine zamanında, millet tarafından kovulan ve her tarafça adları bilinen memurları yeniden tayinde gösterdiği direnme ile pek anlamlı bir yol tutturuyor. dahiliye nezareti’nin millî dâvâya tamamen aykırı olan ve kamuoyunda, eski nâzır âdil bey zihniyetinin hâlâ süregeldiği duygusunu
yaratan işleri, elbette pek haklı ve meşru olarak halkça iyi karşılanmamaktadır.

aynı müsteşarın, aynı içişleri genel müdürü’nün ve aynı özlük işleri müdürü’nün görevlerinde devam etmeleri, gerçekten hem yüksek hükûmetimizi hem de millete karşı taahhüt altında bulunan hey’et-i temsiliye’mizi pek güç bir duruma sokmaktadır. …...tarihli telgrafla arz ettiğimiz dersim mutasarrıfı konusu dikkate değer.

artık bu konuda hey’et-i temsiliye’ce yapılacak bir şey kalmamıştır. bundan sonra da, dahiliye nezareti’nin bu gibi işlemleri yüzünden ortaya çıkacak durumların düzeltilmesi için, nezaret’çe iyi karşılanmadığı ve güven duyulmadığı için istirhamlarda da bulunulmayacaktır.


son olarak şunu arz edelim ki, yüksek hükûmetleri, milletin güven ve desteğini hakkıyla kazanmak, bu vatan ve millete yararlı olmak istiyorsa, -ki buna hey’etimizin hiç şüphesi yoktur- kendine, milletin ruhuna ve durumun nezaket derecesine göre bir gidiş yolu seçmeli ve asıl derdi kendi içinde tedavi etmelidir. yoksa, iktidar makamına gelindiğinden beri, tutulan yol bakımından, hey’eti temsiliye’yi hedef alarak ve sürekli olarak aynı nitelikte yazılar yazarak gayeye ulaşılamaz.

3 — düşmüş olan hükûmetin, millete düşman, düşmanlara dost olarak takip etmiş oldukları haince politikanın mirası olan aydın cephesinde, para toplama işinde belki bazı uygunsuzluklar olmuş olabilir. şu kadar ki, sivas genel kongresi ile oluşan millî birlik ve harbiye nezareti’nin vatanseverce yardım ve himmetleri sayesinde, bu gibi durumların önü alınmış demektir.


4 — millet, ateşkes anlaşması’nda bulunduğu düşman devletlerinden hiçbirine karşı tehdit edici bir durum almış değildir. yalnız kutsal ve meşru haklarına karşı yapılan müdahaleleri, kesin bir lüzum görülürse silâhla bile önlemeye kararlıdır.

5 — hey’et-i temsiliye’nin, barış konferansına katılacak delegelere telgraf çekmesi konusuna gelince, bu ancak yüksek hükûmetlerinin onayından da geçmiş protestolardan ibarettir. kaldı ki, millî birliğin temsilcisi olmak sıfatıyla, hey’et-i temsiliye’nin millet adına bu gibi müracaatlarda bulunması meşru bir hakkıdır.

eğer hükûmet de aynı duyarlığı gösterir ve böyle fırsatlarda, milletle aynı düşüncede olduğunu açıkça ortaya koymaktan çekinmezse, politikaya zarar vermek şöyle dursun, aksine, çok büyük yararlar sağlanacağı aşikârdır.
oysa, yüksek hükûmetlerinin adana’nın işgali gibi apaçık bir haksızlığı bile, protesto etmediğini fransızlar söylüyor. bu bakımdan fransız temsilcisinin açıkça konuşmasının hikmetini bu noktada aramalıdır.

özet olarak, şunu arz edelim ki, hey’et-i temsiliye ne umutsuzluk ve bezginliğe ne de kutsal görevlerinde millet ve vatanın selâmeti için yapılması gerekenleri kavrayamayacak bir bilinçsizliğe düşmüştür. milletin selâmeti adına aldığı tedbirler ve giriştiği bütün işlerde ağırbaşlı ve haysiyetli davranışı uyuşukluğa ve alçalmaya tercihi bir ilke olarak benimsemiştir. politika, uyanıklığın ve zamanın gereklerine göre hareketin ancak bu yolla olduğuna inanmıştır.

bu bakımdan acı gerçekler karşısında dikkatli ve uyanık olan millî ruhtan aldığı bu ilkelerin aksini millete tavsiye edemez ve yakında toplanmasını zarurî bulduğu meclis-i meb’usan’ın da aynı ruh ve duygu ile donanmış olacağı umudunu kuvvetle besler.

6 — hey’et-i temsiliye’mizin görüşü, yukarıda arz edildi. temsilcimiz olmak dolayısıyla, bu durumlarda, zâtıdevletleri’nin kabineyi aydınlatmanız ve asılsız noktaları kendilerine açıklamanız gerektiğini, memleketin selâmeti adına derin saygılarımızla arz ederiz,

hey’et-i temsiliye adına

mustafa kemal

devamı için:

(bkz: çürüksulu mahmut paşa nın demeci)