zazaca

hala zazaca dilinin kürtçenin lehçesi olarak gören insanların olması oldukça üzücüdür.



zazaca(dımılki, zazaki, kırmancki, kırtki, zonê ma, so-bê) konusunda fazla bir şey yazma gereği duymuyorum, çünkü zazacanin ayrı bir dil olduğu artik tartışma götürmeyecek kadar netleşmiştir. hatta yakın zamana kadar zazacanin, türkçe veya kurmanci’nin bir şivesi olduğunu ileri sürmüş olanlar bile, artik bu asılsız ve saçma fikirlerinden vazgeçmiş durumdalar.

yine de kısa ve öz olarak bazı dilbilimci ve araştırmacının zazaca hakkındaki düşücelerini verirsek:

oskar mann;

"...zazaca, şimdiye kadar kabullenildiği gibi, kürtçe’nin bir lehçesi değildir".

peter lerch;

"...zazaca, kurmanci konuşanlar için tek tek sözcüklere varıncaya dek, anlaşılmaz olarak kalmaktadır".

terry lynn todd;

"...dımılice, hint-avrupa dil ailesinin hint-iran dil grubuna dahil, irani bir dildir".

windfuhr;

"...oysa dımılice, kürt diyalektlerinden tamamen ayrılmaktadır ".

joyce blau;

"...genellikle zaza ve gurani veya gorani dillerini kuzey-batı iran dilleri arasında sınıflandırıyoruz. dilsel komşuluğa ve bu dilleri konuşanların soyut kürt ulusal yapilanmasına rağmen, bu iki dili kürtçe’ye bağlıyamayız.


evet bu noktada zazalar kimdir nedir onu da bilmek gerekir ki zazalar ile kürtleri aynı ırktan saymak ingilizlerle frnasızlar aynı ırktan saymaktan öte değildir.

daylem teorisine göre; zazalar m.ö. iran’ın kuzeyi, hazar denizi kıyılarında daylem ve mazendaran ülkeleri ile demavend dağları eteklerinde (koyê demavendi) kavimler halinde yaşıyordu.

vii. ve x. yüzyillarda daylemliler büyük prenslikler kurmuş ve ayrıca farklı halkların içinde yer alarak (özelikle parali asker olarak) onlarin gelişmelerinde de büyük rol oynamışlardır . o zamanlar bu bölgelerde yaşayan daylemit kavimler zerdüştlüğe inanıyorlardı. tabi ki dünyanin diğer halklari gibi, doğayla baş başa yaşayan bu halk da daha önceleri doğa dinlerine inanıyordu.

bu teoriyi bir çok bilim adamı, araştırmacı, yazar desteklemektedir. buna bir kaç örnek verirsek;

o. mann, karl hadank;

karl hadank, oskar mann’ın çalışmalarını kaynak alarak kaleme aldiğı, "zaza dili ve şiveleri" adli yapitinda çok geniş bir şekilde dımılileri ve dilleri dımiliceyi incelemektedir. ben burada bu muhteşem eserden sadece bir kaç cümleyi vermekle yetineceğim.

"burada dilini incelediğimiz halkın iki adi vardir. zazalar, komşuları ve yabancılar tarafından yerel adları olan "zaza" adıyla tanınırlar, ama dilleri dımli dilidir. ... dımli sözcuğünün daylemi-daylami’den türediğini çok olasi buluyorum. dımli-daylemi kuramı, benim 1928’de sözünü etmemden daha eskidir. 1900 yılında ermeni antranig bu kuramı "dersim" kitabinda ortaya atmıştı. 19. yüzyılın sonlarına doğru bölgeyi gezen ermeni antranig’in verdiği bilgilere göre de, dersim’de oturan halk zazaca (dımlice) konuşmaktaydı". ayrıca o. mann çalışmalarını yaptığı kor mıntikasının 30 km doğusunda bulunan dilimili’ye adlı köye dikkatleri çekerek bununla da daylemle bir bağ kurmak istiyor.

minorsky;

"daylam, coğrafi bölge olarak, gilan’in dağlık kesimidir. ...daylemitler, dağın kuzey eğilimlerine ve onların denize olan uzantilarına da yerleştiler. ...daylamın yüksek yerleri doğa tarafından daha az kayrılmıştır. ancak buralarda her zaman göçetmeye ve çalışmaya hazır girişimci ve güçlü bir insan ırkı yaşamaktadır. coğrafi terim olarak "daylam" 4. ile 10. yüzyillardaki daylamid yayılmacılığıyla ortaya çıkmış ve giderek bir çok komşu yerleşim alanını kapsamına almıştır. ...daylamitlerin ilk kökenleri belli değildir. bir eski iran halki olmalari olasılığı vardır.

...diyarbakır’in kuzeyınden palu ve dersim’e kadar uzanan bölgede yaşayan ve bu gün hala iran kökenli bir dil konuşan "zaza"lar kendilerine dımli demektedirler.

...özelikle belirtmekte yarar var; agathias iii, 17’de lasica’da savaşan dılimnitai askerlerinden bahsederken onlarin yurtlarının (belki de özellikle bu grubun?) orta dicle havzasında fars topraklarına komşu topraklarda olduğunu söylemektedir.yani (eğer dicle, safid-rûd yerine yanlışlıkla kulanılmıyorsa) zazaların bu gün yaşadıkları bölgedir bu".


arşak poladyan;

"x. yüzyilda halifelik süvarisinde, feodal prensliklerin ordularida da daylamit müfrezeleri önemli rol oynamışlardır. bunun nedenleri aşağıda basit şekliyle verilmiştir. hazar denizi dağlık bölgesinin savaşçı halkı daylam, iran’in kuzeyinde ix. yüzyılda fakir topraklara sahip olduğundan şiizmi kabul etmiş, doğduğu yerleri bırakarak ve yaşamak için çeşitli hükümdarların komutasında çalışmak zorunda kalmıştiı".

velhasil zazalar kürt değildir ve doğal olarak zazaca kürtçenin bir lehçesi değildir. zaza olmadığı halde zazaca hakkında bilgisi olmadığı halde insanlara kürtçenin bir lehçesi olarak anlatan insanlar keşke daha araştırmacı olsalardı.